วิถีชาวประมงพื้นบ้านคนสองอ่าว : กรณีศึกษา การแก้ปัญหาความขัดแย้งบนพื้นฐานความร่วมมือระหว่างเครือข่ายชาวประมงพื้นบ้านจังหวัดชุมพรกับอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะชุมพร

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาปัญหาที่ส่งผลบกระทบต่อวิถีชาวประมงพื้นบ้านคนสองอ่าว 2) สังเคราะห์ถอดบทเรียนการแก้ปัญหาความขัดแย้งบนพื้นฐานความร่วมมือที่ผ่านมา ในช่วงปี 2563-2565 และ 3) ศึกษาแนวทางสู่ความสำเร็จในการแก้ปัญหาความขัดแย้ง โดยใช้กระบวนวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม ทำงานร่วมกันระหว่างคณะผู้วิจัยกับทีมวิจัยชุมชน แบ่งชั้นตอนการดำเนินการวิจัยออกเป็น 6 ขั้นตอน ได้แก่ 1. เตรียมการ 2. ศึกษาปัญหา 3. วางแผนปฏิบัติการแก้ปัญหา 4. วางแผนติดตามและประเมินผลโครงการ 5. ปฏิบัติการตามแผนที่วางไว้ และ 6. ประเมินผลการปฏิบัติการแก้ปัญหา นำข้อมูลมาวิเคราะห์เชิงเนื้อหาและนำเสนอผลในลักษณะพรรณนาความ

ผลการวิจัยพบว่า 1) ปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อวิถีชาวประมงพื้นบ้านคนสองอ่าว ปัญหาหลักเกิดจากการประกาศเขตอุทยานแห่งชาติทับซ้อนกับที่อยู่อาศัยและพื้นที่ทำมาหากินดั้งเดิมของชาวประมง ไม่มีทุ่นแนวเขตที่ชัดเจน พระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2562 บางมาตราเป็นอุปสรรคต่อการประกอบอาชีพชาวประมงซึ่งเป็นปัญหาข้อกฎหมาย นำสู่การจับกุมในข้อหาการรุกล้ำเข้าไปจับสัตว์น้ำในแนวเขตอุทยานแห่งชาติ 2) การสังเคราะห์ถอดบทเรียนจากการแก้ปัญหาความขัดแย้ง พบว่ายังไม่ประสบความสำเร็จตามที่คณะทำงานชาวประมงพื้นบ้านวางเป้าหมายไว้ 3) แนวทางสู่ความสำเร็จในการแก้ปัญหาความขัดแย้ง ควรต้องอาศัยความจริงใจและความตั้งใจจริงของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้บรรลุเป้าหมายความร่วมมือ 3 ประการ คือ “ร่วมมือ ร่วมรับรู้ ร่วมแก้ไข”