การศึกษาวิเคราะห์เวทนาขันธ์ในฐานะประตูสู่สันติบท

บทคัดย่อ

เวทนาขันธ์ปรากฏในพระสูตรสำคัญหลายแห่ง โดยเวทนามี 3 ประเภท คือ สุข ทุกข์ และอุเบกขา ซึ่งในบางที่แสดงเป็นเวทนา 5 และเวทนา 9 ซึ่งความสัมพันธ์ของเวทนานั้นสัมพันธ์กับหลักธรรมอื่นๆ หลายเรื่อง เช่น เวทนาเป็นหนึ่งในวงจรของปฏิจจสมุปบาท โดยมีผัสสะเป็นเหตุให้เกิดเวทนา เวทนาเป็นอนัตตาไม่ใช่ตัวตน เป็นของร้อนเพราะถูกกิเลสทั้ง 3 คือ โลภะ โทสะและโมหะเผาอยู่เป็นนิจ เวทนายังเป็นอารมณ์ของสติปัฏฐานสูตรโดยการพิจารณาเห็นเวทนาว่าไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน เราเขา และเมื่อเห็นเวทนาเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป ย่อมทำให้เกิดสัมมาทิฏฐิจนเป็นปัจจัยในการบรรลุสันติบทซึ่งแบ่งได้ 2 แบบ คือ สันติภายใน และสันติภายนอก

การกำหนดรู้เวทนาขันธ์ด้วยสติทำให้เกิดธรรมะหลายอย่างภายในจิตได้ เช่น ทมะ อุปสมะ เมตตา ขันติ สัมมาทิฏฐิไปจนถึงนิพพาน ธรรมเหล่านี้ทำให้เกิดสันติภายใน คือ ความสงบ ซึ่งจะส่งผลต่อสันติภายนอก คือ การระงับความขัดแย้งและความรุนแรงในด้านต่างๆ ตามที่ปรากฏหลักฐานในสมัยพุทธกาลและสมัยต่อมาว่ามีพระภิกษุมากมายที่กำหนดรู้เวทนาขันธ์จนบรรลุถึงสันติภายในและทำให้เกิดความสงบต่อบุคคลอื่นๆ ด้วยการระงับข้อพิพาทในเรื่องความขัดแย้งและความรุนแรง อันส่งผลต่อสันติภายนอกได้เป็นอย่างดี นับเป็นต้นแบบที่พุทธศาสนิกชนที่แสวงหาแนวทางสันติวิธีสามารถนำมาเป็นแบบอย่างในการเรียนรู้ได้จนถึงปัจจุบัน