คัมภีร์ปทสังคหะ : การตรวจชำระและการศึกษาวิเคราะห์

บทคัดย่อ

บทความนี้ เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยเรื่อง คัมภีร์ปทสังคหะ : การตรวจชำระและการศึกษาวิเคราะห์ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาเนื้อหาโครงสร้างคัมภีร์ปทสังคหะ  โดยวิธี documentary research ศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้อง เรียบเรียงบรรยาย เชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า ปทสังคหะ แปลว่า “ประมวลบท” หมายถึง  การรวบรวมบทในภาษาบาลีทั้ง 4 อย่าง คือ นาม อาขยาต อุปสรรค และนิบาต รจนาโดยพระอาทิจจวงศ์ อดีตเจ้าอาวาสวัดอาทิจจวงศ์ กรุงย่างกุ้ง ประเทศสหภาพเมียนมาร์ เป็นพระภิกษุผู้มีวิริยะอุตสาหะ กล่าวกันว่าท่านชอบอ่านตำราวิชาการจนบางคราวมิได้จำวัดหลายวันและได้ศึกษาพระไตรปิฎกจบถึง 40 รอบ ในบั้นปลายชีวิตของท่านได้เปิดหลักสูตรสอนพระไตรปิฎกโดยย่อ 6 เดือน และได้สอนหลักสูตรนี้หลายครั้งจนถึงวาระสุดท้าย 

 คัมภีร์ปทสังคหะจัดอยู่ในกลุ่มคัมภีร์ไวยากรณ์ที่ไม่อ้างสูตร ส่วนมากรจนาเป็นคาถา เพื่อการท่องจำทำความเข้าใจ ลำดับขั้นตอนนำเสนอไม่ซับซ้อน  มีลักษณะอาศัยปทมาลาจากคัมภีร์ต้นแบบ เช่น คัมภีร์กัจจายนะ ปทรูปสิทธิ และสัททนีติไวยากรณ์ เป็นต้น และอาศัยเนื้อความบางส่วนจากคัมภีร์กลุ่มสุโพธาลังการบ้าง คัมภีร์สัททัตเภทจินตาเป็นต้นบ้าง ดังนั้น ผู้วิจัย จึงได้นำเสนอความเชื่อมโยงของเนื้อความในคัมภีร์ ปทสังคหะ 6 วิภาคแรก ที่เป็นส่วน สฺยาทฺยนฺต วิภาคที่ 7 เป็นตฺยาทฺยนฺต และ 2 วิภาคสุดท้ายกับคัมภีร์ที่อาศัยหรือจะเรียกว่าคัมภีร์ต้นแบบในการรจนาคัมภีร์ปทสังคหะ  เช่น  การกระจายบท  บทที่นำมากระจายตาม  การแสดงลักษณะอาขยาต เป็นต้น