ศึกษาวิเคราะห์บทบาลีในพระไตรปิฎก ตามแนวคัมภีร์สัททาวิเสส

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยเรื่อง “ศึกษาวิเคราะห์บทบาลีในพระไตรปิฎก ตามแนวคัมภีร์สัททาวิเสส” มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะภาษาบทบาลีในอเนกัตถวรรคที่ปรากฏในคัมภีร์นิฆัณฑุ ผลการวิจัยพบว่า คัมภีร์บาลีกลุ่มสัททาวิเสสอันเป็นคัมภีร์พื้นฐานการศึกษาบาลีพระไตรปิฎก มี 4 ประเภท ดังนี้ (1) กลุ่มคัมภีร์ที่เป็นไวยากรณ์ (2) กลุ่มคัมภีร์พจนานุกรมศัพท์      (นิฆัณฑุ) (3) กลุ่มคัมภีร์ฉันทลักษณ์ (4) กลุ่มคัมภีร์อลังการ (เกฏุภะ) สำหรับคัมภีร์อภิธานเป็นกลุ่มคัมภีร์พจนานุกรมศัพท์ (นิฆัณฑุ) เฉพาะตอนอเนกัตถวรรค มี 359 คาถา มีจำนวน 830 ศัพท์ เริ่มตั้งแต่ สมย ศัพท์จนถึง อาตาปะศัพท์ ผู้วิจัยได้เลือกเอาบทบาลีมาศึกษาวิเคราะห์เพียง 20 ศัพท์ ตามหลักคัมภีร์สัททาวิเสส 4 กลุ่ม ดังนี้ 1) ด้านหลักภาษา คือการศึกษาค้นคว้าวิเคราะห์วิจัยบทบาลีโดยการแยกบทบาลีเป็นธาตุ ปัจจัย มี สมย = สํ/สม + อิ/เอ/อย/ยา + อ เป็นต้น 2) ด้านพจนานุกรม มี สมย ศัพท์ ใช้ในความหมาย 9 อย่าง 3) ด้านฉันทลักษณ์ มีอนุฏฐุภาฉันท์ 8 พยางค์ ที่เป็นปฐมภการ วิปุลาคาถา เป็นต้น และ 4) ด้านอลังการ 5 อย่าง มีปสาทคุณ เป็นต้น