ข้อทบทวนบางประการต่อค่านิยมการพึ่งพาตนเองในบริบทสังคมไทย ผ่านประสบการณ์ภาคสนามและการสะท้อนย้อนคิดของผู้เขียน

บทคัดย่อ

          การตรวจสอบค่านิยมการพึ่งพาตนเอง ในฐานะที่เป็นสามัญสำนึกของปัจเจกบุคคลในชุมชนสังคมไทย ตั้งต้นจากการทบทวนแนวความคิดเกี่ยวกับการพึ่งพา ซึ่งมีนักคิดมาร์กซิสม์ใหม่วิพากษ์ไว้ ข้อวิพากษ์ของพวกเขา คือปรปักษ์ของการพัฒนาบนฐานการสร้างความเติบโตทางเศรษฐกิจเป็นหลักและโครงสร้างทุนนิยมโลก ดังนั้น จึงมีคุณูปการและเป็นอานิสงส์ต่อสังคมไทย ในแง่ที่ภายหลังได้ช่วยเปิดพื้นที่ ให้แนวทางการพัฒนาทางเลือก โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การพัฒนามนุษย์และชุมชนสังคมบนค่านิยมการพึ่งพาตนเอง ให้ได้มีที่มีทางขึ้นมา อาจกล่าวได้ว่า ช่วยเบิกทางต่อการปลูกฝังค่านิยมดังกล่าว ให้เกิดขึ้นได้ โดยเฉพาะหลังวิกฤตเศรษฐกิจ พ.ศ. 2540 ทั้งนี้ ค่านิยมการพึ่งพาตนเองถูกปลูกฝังให้เกิดขึ้นแก่ปัจเจกบุคคลในชุมชนสังคม ผ่านเทคนิคการสถาปนาอำนาจนำและการปกครองชีวญาณ จนกลายเป็นสามัญสำนึก มีผลให้ปัจจุบัน พวกเราตั้งคำถามและวิพากษ์ค่านิยมนี้กันน้อยมาก ที่น่าตกใจอย่างยิ่งคือ ค่านิยมนี้ได้กลายเป็นจุดหมายปลายทางหลักเพียงหนึ่งเดียวเท่านั้น ที่ผู้รักความก้าวหน้า ผู้มีความรับผิดชอบต่อตนเองและต่อชุมชนสังคมต้องการจะไปให้ถึง เสมือนว่าบุคคลเหล่านี้ถูกทำให้เชื่องและมีการรับรู้ที่ไม่เป็นกลางต่อค่านิยมดังกล่าว จนทำให้มองไม่เห็นข้อด้อยของมัน อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนได้หยิบยกกรณีตัวอย่างมาอธิบาย ทั้งนี้ เพื่อแสดงให้เห็นว่า ปรากฏการณ์ที่ปัจเจกบุคคลและชุมชนสังคมเชื่องบนความไม่เชื่อง หรือหลอกว่าเชื่องนั้นมีอยู่ กรณีตัวอย่างแสดงให้เห็นว่า การปรับเปลี่ยนค่านิยมการพึ่งพาตนเองมาสู่การพึ่งพากันอย่างชาญฉลาด อาจถือเป็นทางออกที่เหมาะสมกว่า ในเมื่อไม่มีใคร จะยืนหยัดอย่างทระนงอยู่ได้โดยปราศจากการพึ่งพาช่วยเหลือกัน จึงไม่มีเหตุผลใดเลย ที่จะต้องมุ่งส่งตนเองและชุมชนสังคมขึ้นหิ้งบูชา หรือเปี่ยมด้วยความสามารถในการพึ่งพาตนเองได้ และได้รับการสรรเสริญว่าเข้มแข็งจัดให้อยู่เหนือผู้อื่นทั้งปวง โดยประกันไว้ด้วยรางวัลต่างๆ เช่นนี้ ก็ไม่ต่างกับการทำให้ตนเองโดดเดี่ยว เพียงเพราะคนอื่นอาจมองว่าเข้มแข็งพึ่งพาตนเองได้ และคงอาจไม่ต้องการความช่วยเหลือใด ๆ อีกแล้ว