มโนทัศน์ หลี่ ในสถาปัตยกรรมจีน “ซื่อเหอย่วน”

บทคัดย่อ

 บทความวิชาการนี้มุ่งอภิปราย “ซื่อเหอย่วน” สถาปัตยกรรมจีนโบราณ เรือนล้อมลานสี่ประสาน ในฐานะสัญญะที่สะท้อนความสำคัญของ “หลี่” หรือ ระบบขนบจารีตตามแนวคิดปรัชญาขงจื่อ ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการจัดระเบียบสังคมที่ลดหลั่นมีช่วงชั้นแตกต่างตามสถานภาพ ชนชั้น เพศ วัย ให้สามารถประสานเชื่อมโยงอยู่ภายในพื้นที่เดียวกันได้อย่างกลมเกลียวสมดุลผ่านการจัดผังเรือนพักอาศัยที่ชื่อว่าซื่อเหอย่วนมโนทัศน์ “หลี่” ในสถาปัตยกรรมซื่อเหอย่วน แสดงให้เห็นผ่านผังหมู่เรือนที่เรียงตัวอย่างมีแบบแผนตามลำดับขั้น สัมพันธ์กับสถานภาพ บทบาท หน้าที่ เพศ วัย ที่แตกต่างกันของผู้อยู่อาศัย การจัดพื้นที่ภายในของหมู่เรือนซื่อเหอย่วน ทั้งขนาด รูปแบบ ตำแหน่ง ทิศทาง บ่งชี้กำหนดและจัดระเบียบผู้อยู่อาศัยให้อยู่ในตำแหน่งที่สอดคล้องกับบทบาทหน้าที่ที่ได้กำหนดไว้ตามคู่ความสัมพันธ์ทางสังคมจีน ฐานานุศักดิ์ของเรือนอาคารที่มีลำดับชั้นสูงสุด คือ เรือนประธาน ใช้ประโยชน์เป็นที่บูชาบรรพบุรุษ และเป็นที่พักอาศัยสำหรับเจ้าของบ้านซึ่งเป็นเพศชาย บุตรชายจะอาศัยอยู่ในเรือนปีกข้างตะวันออกและตะวันตก ส่วนบุตรสาวอาศัยอยู่ในเรือนครอบท้ายซึ่งมีขนาดเล็กและเป็นพื้นที่ชั้นในที่สุด บริวารบ่าวไพร่พักอาศัยในเรือนกลับด้านซึ่งเป็นพื้นที่ชั้นนอก มีสุขภาวะในการอยู่อาศัยต่ำที่สุด ลักษณะการจัดเรียงตัวของหมู่เรือนอาคารภายในซื่อเหอย่วนสะท้อนการจัดระเบียบสังคมที่มีการแบ่งช่วงชั้นผู้ชายมีอำนาจเหนือผู้หญิง ผู้อาวุโสมีอำนาจเหนือกว่าผู้ด้อยอาวุโส นายมีอำนาจเหนือบ่าวไพร่ สถานภาพความสำคัญของบุคคลในครอบครัวไม่เพียงสะท้อนให้เห็นในตำแหน่งแห่งที่ของผังหมู่เรือนซื่อเหอย่วน ทั้งยังแสดงให้เห็นในองค์ประกอบอื่น เช่น ลักษณะหลังคา ขนาดและความสูงของเรือนอาคารและห้อง การประดับตกแต่ง การปฏิบัติตามแบบแผนข้อกำหนดที่สอดคล้องกับสถานภาพของผู้คนที่แตกต่างนี้ ก่อให้เกิดความกลมเกลียวของสังคมและครอบครัวที่มีระบบชนชั้นภายใต้แนวคิดปิตาธิปไตยในระบบศักดินา อันเป็นรากฐานที่บ่มเพาะความมั่นคงให้กับสังคมและวัฒนธรรมจีนมาถึงปัจจุบัน