ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืนในพื้นที่อ่าวบ้านดอนจังหวัดสุราษฎร์ธานี

บทคัดย่อ

 การศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่นในการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืนในพื้นที่อ่าวบ้านดอน จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาวิถีชุมชนและสถานการณ์ของทรัพยากรในพื้นที่อ่าวบ้านดอน ศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่นในการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืน และศึกษาแนวทางการฟื้นฟูสืบสานและต่อยอดภูมิปัญญาท้องถิ่นในการจัดการทรัพยากรในพื้นที่อ่าวบ้านดอนให้เกิดความยั่งยืน กลุ่มตัวอย่าง ได้แก่ ปราชญ์ชาวบ้าน ผู้นำชุมชน สมาชิกลุ่มอนุรักษ์ทรัพยากรในพื้นที่อำเภอท่าฉาง ดอนสักและพุนพิน เก็บรวบรวมข้อมูลจากเอกสารงานวิจัย บทความทางวิชาการ การสัมภาษณ์ การสังเกต การสนทนากลุ่มและการประชุมเชิงปฏิบัติการ ผลการศึกษา พบว่า วิถีชุมชนรอบอ่าวบ้านดอนในอดีตเป็นวิถีเกษตรกรรม และส่วนใหญ่เป็นวิถีประมงพื้นบ้าน การทำประมงชายฝั่งในอดีตใช้เครื่องมือที่ประดิษฐ์ขึ้นเองและไม่ทำลายล้างทรัพยากรธรรมชาติ เน้นการบริโภคในครัวเรือนเป็นหลัก สถานการณ์ทรัพยากรเริ่มเปลี่ยนแปลงในช่วงปี พ.ศ. 2516 - 2525 จากวิถีประมงเพื่อยังชีพมาเป็นวิถีประมงเชิงพาณิชย์ กลไกรัฐส่งเสริมและเปิดโอกาสให้เอกชนเข้ามาทำนากุ้งกุลาดำแบบพัฒนา ปี พ.ศ. 2534 - 2545 รัฐบาลได้เปิดพื้นที่สัมปทานคอกหอยในทะเลและช่วงรอยต่อ ปี พ.ศ. 2545 - 2550 รัฐบาลได้มีนโยบายแปลงสินทรัพย์ทางทะเลให้เป็นโฉนดชุมชน (Sea Food Bank) ทำให้ระบบนิเวศป่าชายเลนและชายฝั่งทะเลเสื่อมโทรมอย่างรุนแรงถึงขั้นวิกฤติ ส่งผลกระทบต่อวิถีชุมชนประมงพื้นบ้านที่ขาดแคลนทรัพยากรสัตว์น้ำในการยังชีพ ชุมชนรอบอ่าวบ้านดอนใช้ภูมิปัญญาดั้งเดิมในการใช้ประโยชน์จากป่าชายเลน ภูมิปัญญาในการจับสัตว์น้ำอย่างยั่งยืน ภูมิปัญญาใน
การจัดการทรัพยากรร่วมของท้องถิ่นแบบบูรณาการ จัดตั้งกลุ่มอนุรักษ์ทรัพยากรทางทะเลร่วมกับเครือข่ายภาคีพัฒนาทุกภาคส่วน ร่วมกำหนดกฎกติกาการใช้ประโยชน์ทรัพยากรอย่างยั่งยืนในเขตพื้นที่อภัยทาน เขตพื้นที่อนุรักษ์ ภูมิปัญญาในการจัดการทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งให้ยั่งยืน เช่น การจัดทำบ้านปลา การจัดทำช้อนปีก การจัดทำแนวเขตกันลมลูกไม้อ่อน การเพิ่มพื้นที่ป่าชายเลน หรือ “ทะเลเดินได้” เป็นต้น สำหรับแนวทางในการฟื้นฟู สืบสาน และต่อยอดภูมิปัญญา เน้นการรณรงค์สร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากร การขยายกลุ่มอนุรักษ์ฯ ให้ครอบคลุมทุกพื้นที่ในอ่าวบ้านดอน การขยายเครือข่ายอาสาพิทักษ์ทะเล แก้ไขปรับปรุงกฎหมายให้สอดคล้องกับสถานการณ์ปัจจุบัน