พุมเรียง : บริบทชุมชน ฐานเศรษฐกิจและทุนทางวัฒนธรรม

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อหาคำตอบจากคำถาม 3 ประเด็น คือ 1) สาระของบริบทชุมชนพุมเรียงในภาวะการณ์การเปลี่ยนแปลงเป็นอย่างไร 2) ฐานเศรษฐกิจและทุนทางวัฒนธรรม อันเป็นจุดแข็งของชุมชนคืออะไร มีอยู่และเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร และ 3) ทั้ง 2 ประเด็นข้างต้น ส่งผลกระทบต่อการพัฒนาและความสงบสุขของชุมชนอย่างไร งานนี้ดำเนินการวิจัยในพื้นที่ตำบลพุมเรียง อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ใช้ระเบียบวิจัยวิธีเชิงคุณภาพที่เน้นการวิจัยแบบมีส่วนร่วม เก็บรวมรวมข้อมูลด้วยการสำรวจพื้นที่ การสังเกต การสัมภาษณ์ การสนทนา การจัดเวทีชุมชน การสนทนากลุ่ม เพื่อนำไปสู่การวิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้แนวคิดวิเคราะห์ชุมชน และทฤษฎีโครงสร้างหน้าที่ ส่วนการสังเคราะห์ข้อมูลได้ผสมผสานข้อมูลจากการวิจัยแบบมีส่วนร่วมอย่างกลมกลืน เพื่อให้อยู่ภายใต้กรอบเนื้อหาที่กำหนดขึ้นตามวัตถุประสงค์ที่ต้องการ

ผลการวิจัยพบว่า  ด้านบริบทชุมชนพุมเรียงในด้านสภาพกายภาพนั้น พุมเรียงเป็นตำบลหนึ่งของอำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็น 1 ใน 3 ตำบลที่ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกสุด ประกอบด้วย 5 หมู่บ้าน ด้านประชากร ปัจจุบัน ประชากรในตำบลพุมเรียงมีจำนวนทั้งหมด 7,783 คน ด้านประวัติศาสตร์ พุมเรียงเคยเป็นเมืองท่าที่สำคัญในอดีตและเป็นศูนย์กลางของการปกครองในฐานะเป็นอำเภอหนึ่งที่มีความสำคัญ ด้านสังคมวัฒนธรรมของชาวพุมเรียงโดยทั่วไปไม่ว่าจะเป็นชาวไทยพุทธ ชาวไทยมุสลิมและชาวไทยเชื้อสายจีนให้ความสำคัญกับผู้อาวุโสอีกทั้งมีความใกล้ชิดกับวัดและมัสยิดอย่างยิ่ง ด้านเศรษฐกิจ/อาชีพแต่เดิมประกอบอาชีพหลัก คือ ทำนา และการประมง ต่อมาเมื่อระบบเศรษฐกิจทุนนิยมเข้ามา จึงมีการทำนากุ้ง และทำสวนปาล์มน้ำมันกันอย่างกว้างขวาง ด้านการเมืองการปกครอง/โครงสร้างอำนาจ พุมเรียงได้ยกฐานะเป็นเทศบาลตำบลมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2542 วัฒนธรรมการปกครองเชิงอำนาจอันเกี่ยวข้องกับระบบอุปถัมภ์หรือระบบพรรคพวก ด้านการพึ่งพาตนเองของชุมชน ชุมชนพุมเรียงดำรงชีวิตด้วยวิถีการผลิตทางเกษตรและการประมงที่พึ่งพาตนเองทั้งแรงงานและผลผลิต ด้านโครงสร้างพื้นฐาน ปัจจุบันการสาธารณูปโภคและสาธารณูปการของตำบลพุมเรียงเกี่ยวกับการประปา การไฟฟ้า การสื่อสาร การศึกษาและการสาธารณสุขได้พัฒนาให้ดีขึ้นตามลำดับ ด้านสภาพชุมชน จากการที่ลักษณะพื้นที่ของตำบลพุมเรียง เป็นที่ราบที่ราบลุ่ม และมีที่ดอน สภาพดังกล่าวทำให้การตั้งถิ่นฐานเป็นชุมชนสัมพันธ์อยู่กับสภาพพื้นที่คือกระจายตัวอยู่ใน 5 หมู่บ้าน ด้านสภาพปัญหาของชุมชนตำบลพุมเรียง ปัจจุบันปัญหาหลัก ๆ ที่พบ ได้แก่ ปัญหาการบุกรุกทำลายพื้นที่สาธารณะ ปัญหาด้านสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ ปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม และปัญหาด้านยาเสพติด

ด้านฐานเศรษฐกิจซึ่งเกี่ยวข้องกับทรัพยากรธรรมชาติประกอบด้วยทรัพยากรดิน ทรัพยากรน้ำ ทรัพยากรป่าไม้ และพืชสัตว์เศรษฐกิจซึ่งแต่เดิมมีความอุดสมบูรณ์แต่ปัจจุบันลดน้อยลง ทรัพยากรบุคคลแบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม คือ กลุ่มที่เป็นกำลังการผลิต กลุ่มผู้คนวัยพึ่งพิงและกลุ่มวัยศึกษาเล่าเรียน สำหรับภูมิปัญญาและศาสตร์ชาวบ้าน หากจำแนกตามการใช้ประโยชน์ ได้แก่ ภูมิปัญญาเพื่อการยังชีพ เพื่อการพิทักษ์ชีวิตและและทรัพย์สิน เพื่อสร้างฐานะและอำนาจ เพื่อการจัดการสาธารณประโยชน์ และเพื่อการสร้างสรรค์พิเศษ ภูมิปัญญาดังกล่าวในปัจจุบันของพุมเรียงดำรงอยู่ใน 3 ลักษณะ คือ พ้นสมัย สมสมัย และควรต่อยอด ส่วนศาสตร์และเทคโนโลยีจากภายนอกในปัจจุบันพบว่า ด้านอุตสาหกรรม ตำบลพุมเรียงได้นำเทคโนโลยีสมัยใหม่เข้ามาผสมผสานกับแรงคนทำให้ผลผลิตมีปริมาณมากขึ้น โดยเฉพาะการทอผ้า การทำประมง และการแปรรูปอาหาร ด้านสุขภาวะของผู้คนและชุมชนของชาวพุมเรียงในปัจจุบันต้องเผชิญกับปัจจัยเสี่ยงหลาย ๆ ด้านที่มีผลต่อสุขภาพชีวิตและทรัพย์สินเช่น ปัจจัยเสี่ยงด้านพฤติกรรมการบริโภคอาหาร และปัจจัยเสี่ยงด้านการสัญจร ส่วนปัจจัยและข้อจำกัดเกี่ยวกับการขยายฐานทางเศรษฐกิจของตำบลพุมเรียงครอบคลุมใน 3 ประเด็น คือ 1) ปัจจัยพื้นฐานเกี่ยวกับการคมนาคม การสาธารณูปโภคและการสาธารณสุข 2) อำนาจและฐานอำนาจ และ 3) แหล่งอบายมุขและสิ่งเสพติดซึ่งปัจจัยดังกล่าวล้วนส่งผลกระทบอย่างสำคัญต่อการขยายฐานทางเศรษฐกิจ

ด้านทุนทางวัฒนธรรมอันรวมถึงวัฒนธรรมการเรียนรู้ วัฒนธรรมการทำงานวัฒนธรรมการผลิตและการบริโภค จิตสำนึกต่อท้องถิ่นและจิตสาธารณะของผู้คน จริยธรรมและธรรมาภิบาล รวมถึงวิถีพลังวัฒนธรรมเชิงรูปลักษณ์และจิตลักษณ์ของคนในตำบลพุมเรียงปัจจุบันพบว่า ได้เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมแทบทั้งสิ้นซึ่งเป็นผลมาจากการพัฒนาประเทศสมัยใหม่ ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมได้เข้ามาทำลายวัฒนธรรมดั้งเดิมในการดำรงชีวิต รวมทั้งจิตสำนึก จิตสาธารณะ จริยธรรมและธรรมาภิบาลของผู้คน ผู้คนในชุมชนพุมเรียงสมัยนี้ตกอยู่ใต้อำนาจของกระแสโลกาภิวัตน์ ไม่มีความภาคภูมิใจต่อความเป็นชุมชน ต่อฐานเศรษฐกิจและทุนทางวัฒนธรรมของชุมชนว่าเป็นทุนที่มีคุณค่า ขาดจิตสำนึกร่วมในการรวมกลุ่มเพื่อต่อต้านสิ่งที่ไม่ดีต่อชุมชนและขาดจิตสำนึกร่วมในความมุ่งมั่นที่จะฟื้นฟูรักษาสิ่งที่ดีงามที่ยังหลงเหลืออยู่ในชุมชนให้คงอยู่ดังเดิม

คำสำคัญ  : พุมเรียง, บริบทชุมชน, ฐานเศรษฐกิจ, ทุนทางวัฒนธรรม