การอนุรักษ์ฟื้นฟูแม่น้ำหลังสวน โดยชุมชนมีส่วนร่วม ตำบลหาดยาย อำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาบริบทชุมชนแม่น้ำหลังสวนในสภาวการณ์เปลี่ยนแปลง และเพื่อกำหนดแนวทางในการอนุรักษ์ฟื้นฟูแม่น้ำหลังสวน โดยชุมชนมีส่วนร่วม ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพที่เน้นการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม ผลการวิจัยพบว่า ด้านบริบทชุมชน ตำบลหาดยาย เป็นตำบลหนึ่งของอำเภอหลังสวน แต่เดิมตำบลหาดยาย อุดมสมบูรณ์ด้วยทรัพยากรธรรมชาติและชาวบ้านมีวิถีชีวิตแบบเรียบง่ายตามแบบดั้งเดิม แต่หลังจากประเทศไทยใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ตั้งแต่ พ.ศ. 2504 ทำให้ตำบลหาดยาย ได้รับการพัฒนาด้านวัตถุมากขึ้น ส่งผลให้ทรัพยากรธรรมชาติ ประเพณี วัฒนธรรม อาชีพ เศรษฐกิจ ความคิด ความเชื่อ ค่านิยม ฯลฯ เปลี่ยนแปลงไป ปัญหาต่าง ๆ ของชุมชนมีมากขึ้น โดยเฉพาะความเสื่อมโทรมของแม่น้ำหลังสวน อันเป็นแม่น้ำสายหลักของชุมชน ส่วนด้านแนวทางการอนุรักษ์ฟื้นฟูแม่น้ำหลังสวนโดยชุมชนมีส่วนร่วม ชุมชนได้สร้างเครือข่ายขึ้นมาหนึ่งกลุ่ม คือ กลุ่มเครือข่ายการอนุรักษ์แม่น้ำหลังสวน ด้านกำหนดแนวทาง การอนุรักษ์และฟื้นฟูแม่น้ำหลังสวน ดำเนินการใน 3 ลักษณะ คือ (1) การแก้ปัญหาการทิ้งขยะมูลฝอยและสิ่งปฏิกูลลงแม่น้ำ เน้นกิจกรรมเกี่ยวกับการไม่ทิ้งขยะมูลฝอย สิ่งปฏิกูล และสารเคมีลงในแม่น้ำ (2) ด้านการรุกล้ำพื้นที่สองฝั่งแม่น้ำ เน้นมิให้มีการสร้างสิ่งปลูกสร้างรุกล้ำแม่น้ำ การรักษาแนวต้นไม้ไว้ตลอดสองฝั่งแม่น้ำ และ (3) ด้านการอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ เน้นมิให้ใช้เครื่องมือจับสัตว์น้ำผิดกฎหมายและการใช้ยาเบื่อ การจับสัตว์น้ำในช่วงวางไข่ ทั้ง 3 แนวทาง ได้กำหนดมาตรการ 5 ด้าน คือ การปลุกจิตสำนึกของประชาชน การป้องกัน การปราบปราม  การพื้นฟู และการตรวจสอบและติดตามผล ในส่วนการสร้างและเผยแพร่คู่มือแนวทางการอนุรักษ์และฟื้นฟูแม่น้ำหลังสวน ได้สร้างคู่มือมีเนื้อหาเกี่ยวกับบริบทชุมชนแม่น้ำหลังสวน กลุ่มเครือข่ายการอนุรักษ์แม่น้ำหลังสวน และแนวทางการอนุรักษ์แม่น้ำหลังสวนสู่ความเข้มแข็งอย่างยั่งยืน