บทบาทหน้าที่ของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในการตรวจสอบการใช้งบประมาณแผ่นดินภายใต้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย

บทคัดย่อ

ภูมิหลังและวัตถุประสงค์: ประเทศไทยปกครองในระบอบประชาธิปไตย การคลังมหาชนจึงต้องสอดคล้องกับหลักประชาธิปไตย ซึ่งการใช้จ่ายเงิน และการกู้ยืมเงินจะต้องได้รับความยินยอมจากรัฐสภาในฐานะผู้แทนของประชาชนเท่านั้น การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทหน้าที่ของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรในการตรวจสอบการใช้งบประมาณแผ่นดินภายใต้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย

ระเบียบวิธีการศึกษา: การศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาเอกสารทางวิชาการและกฎหมายที่เกี่ยวข้องแล้วนำเสนอเชิงพรรณนาความตามประเด็ดนวัตถุประสงค์การศึกษา

ผลการศึกษา: กระบวนการจัดทำงบประมาณแผ่นดินภายใต้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย กำหนดให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีอำนาจไม่ครอบคลุมกระบวนการจัดทำงบประมาณทั้งระบบ แต่ให้ตรวจสอบเมื่อพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณจัดทำแล้วเสร็จและส่งร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวมายังสภาผู้แทนราษฎรและให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีอำนาจเพียงพิจารณาให้ผ่านหรือไม่ให้ผ่านเท่านั้น การกำหนดหลักเกณฑ์ วิธีการ ในการจัดทำงบประมาณแผ่นดินทำให้เป็นปัญหาเกิดอุปสรรค ข้อจำกัดในการตรวจสอบการใช้งบประมาณแผ่นดิน เช่น รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 143 ได้กำหนดกรอบระยะเวลาการพิจารณาพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปีงบประมาณให้เสร็จภายใน 105 วัน นับแต่วันที่ร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวมาถึงสภาผู้แทนราษฎร ถ้าสภาผู้แทนราษฎรไม่ได้พิจารณาร่างพระราชบัญญัตินั้นให้เสร็จภายใน 105 วัน ให้ถือว่าสภาผู้แทนราษฎรได้ให้ความเห็นชอบในร่างพระราชบัญญัตินั้น นอกจากนี้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 144 มีเจตนารมณ์ห้ามไม่ให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา และ กรรมาธิการ ของร่างพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปี, ร่างพระราชบัญญัติงบประมาณกลางปี, และร่างพระราชบัญญัตืโอนงบประมาณ แปรญัตติในเชิงการขอเพิ่มงบประมาณมีผลให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภาหรือกรรมาธิการมีส่วนไม่ว่าโดยทางตรงหรือทางอ้อมในการใช้งบประมาณรายจ่าย จะกระทำมิได้ การจำกัดขอบเขตการใช้ดุลพินิจของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ว่าควรใช้เงินกับโครงการใดของรัฐจึงเป็นการจำกัดอำนาจตัวแทนของประชาชนในวิธีการตัดสินใจที่จะใช้เงินให้เป็นเป็นประโยชน์กับสาธารณะ  ผู้วิจัยเห็นว่า ควรขยายขอบเขตอำนาจของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรให้ครอบคลุมกระบวนการจัดทำงบประมาณทั้งระบบ และกำหนดหลักเกณฑ์มาตรการทางกฎหมายในการกำหนดกรอบงบประมาณที่ดีสามารถตรวจสอบได้ มีความชัดเจนเกิดประสิทธิภาพสูงสุด โดยควรปรับปรุงแก้ไขกฎหมายตั้งแต่รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติวิธีการงบประมาณ พ.ศ.2561 ข้อบังคับการประชุมในเรื่องการเสนอและพิจารณาร่างพระราชบัญญัติที่กำหนดไว้ในข้อบังคับการประชุมสภาผู้แทนราษฎร พ.ศ. 2562

สรุปผล: ผลการศึกษาเน้นย้ำถึงข้อจำกัดที่สำคัญในกระบวนการจัดทำงบประมาณของไทย โดยสมาชิกรัฐสภามีอำนาจจำกัดในการมีอิทธิพลและกำกับดูแลการตัดสินใจด้านงบประมาณ กรอบกฎหมายปัจจุบันจำกัดการใช้ดุลยพินิจของสมาชิกรัฐสภา โดยจำกัดบทบาทของตนให้เป็นเพียงการอนุมัติงบประมาณเท่านั้น โดยไม่มีการควบคุมโดยตรงต่อการแก้ไขหรือการจัดสรรงบประมาณ เพื่อปรับปรุงความโปร่งใสและประโยชน์สาธารณะ การศึกษานี้แนะนำให้แก้ไขกฎหมายที่เกี่ยวข้อง รวมถึงรัฐธรรมนูญ เพื่อให้สมาชิกรัฐสภามีอำนาจมากขึ้นในกระบวนการจัดทำงบประมาณ