รูปแบบการแสดงละครรำแก้บน: กรณีศึกษา ศาลท้าวมหาพรหมเอราวัณ ราชประสงค์ กรุงเทพมหานคร

摘要

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบการแสดงละครรำแก้บน: กรณีศึกษา ศาลท้าวมหาพรหมเอราวัณ เพื่อเป็นอนุรักษ์การแสดงละครรำแก้บนสืบต่อไป การวิจัยในครั้งนี้ได้ทำการวิจัยด้วยการวิเคราะห์จากเอกสารที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์จากผู้รู้ ผู้เกี่ยวข้อง และมีการซักถามหรือสนทนากลุ่ม เพื่อนำมาวิเคราะห์และนำมาเสนอเป็นบทความวิชาการ ผู้ศึกษาพบว่า ละครรำมีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ประกอบด้วย ละครชาตรี ละครนอก และละครใน เป็นละครที่แสดงถึงความเป็นเอกลักษณ์ของละครรำดั้งเดิม เน้นศิลปะการร่ายรำ บทร้อง ขนบจารีตในการดำเนินเรื่องเป็นสำคัญ ส่วนดนตรีเป็นส่วนเพิ่มความไพเราะของจังหวะ ลีลาท่ารำ อารมณ์ของเพลงควบคู่กันไปเรียกว่า ละครรำแบบดั้งเดิม เช่นเดียวกับการแสดงละครรำแก้บนของศาลพระพรหมเอราวัณ ที่เกิดจากความเชื่อของมนุษย์ที่มีต่อเทพยดาอารักษ์ที่สักการะบูชาระหว่างผู้ที่นับถือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งเป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจตามความเชื่อของมนุษย์ โดยมีรูปแบบการจัดแสดงบริเวณภายในศาลาท้าวมหาพรหม นิยมใช้ผู้แสดงตั้งแต่ 2 - 8 คน โดยมีวงปี่พาทย์เครื่องห้า อาทิ เช่น ระนาด กลองทัด ตะโพน ฉิ่ง ฉาบเล็ก ฉาบใหญ่ กรับ ฆ้องวงเล็ก เพื่อบรรเลงประกอบการแสดง ปัจจุบันมีการตัดเครื่องดนตรีบางชนิดออก เช่น กลองทัด ฉาบเล็กฉาบใหญ่ เพื่อประหยัดพื้นที่บนเวที และสะดวกสบายมากขึ้น สำหรับการแสดง มีการจัดการแสดงเป็นระบำนับเป็นหนึ่งยกหรือหนึ่งชุดการแสดงขึ้นอยู่กับผู้ว่าจ้าง เพื่อบูชากับเทพยดาอารักษ์และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ตนเคารพนับถือ ละครรำแก้บนนี้ได้มีวัฒนาการมาจากละครชาตรีโบราณ ซึ่งแต่เดิมเครื่องดนตรีหลักที่ใช้ในการแสดงละครชาตรี ได้แก่ กลองชาตรีและกรับ ผู้แสดงต้องรำไปตามบทบาทและตามคำร้อง มีลูกคู่ร้องรับ ส่วนบทเจรจาผู้แสดงเป็นผู้เจรจาเอง ลีล่าการร่ายรำของละครชาตรีเป็นไปอย่างรวดเร็ว การดำเนินเรื่องก็รวบรัดทันใจผู้ชม เรื่องที่นิยมแสดง ได้แก่ พระสุธนมโนราห์ สังข์ทอง มณีพิชัย เป็นต้น ปัจจุบันละครชาตรีที่แสดงเป็นเรื่องราวก็หาดูได้ยาก เพราะมีการปรับเปลี่ยนเป็นการรำในจำพวกเพลงระบำแก้บนเป็นส่วนมาก