บทบาทขององค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อ และมุมมองความคิดเห็นต่อการปฏิรูปสื่อ

บทคัดย่อ

การวิจัยเรื่อง บทบาทขององค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อ และมุมมอง/ความคิดเห็นต่อการปฏิรูปสื่อ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาถึงบทบาทขององค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อในการปฏิรูปสื่อ โดยเน้นในส่วนของประเด็นแนวทาง และกลไกในการปฏิรูปจากความเคลื่อนไหวระลอกแรกของการปฏิรูป (หลังปี พ.ศ. 2535) จนถึงความเคลื่อนไหวในระลอกใหม่ (พ.ศ. 2553) รวมถึงเพื่อศึกษาถึงมุมมอง/ความคิดเห็นขององค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อเกี่ยวกับการปฏิรูปสื่อภายหลังการประกาศแผนปรองดองแห่งชาติ ในปี พ.ศ. 2553 โดยเก็บรวบรวมข้อมูลจากการสัมภาษณ์เชิงลึก (in-depth interview) องค์กรและสมาคมวิชาชีพสื่อจำนวน 16 องค์กร และการศึกษาเอกสาร (documentary research) เกี่ยวกับองค์กรวิชาชีพและสมาคมวิชาชีพสื่อ จำนวน 12 องค์กร

ผลการศึกษาพบว่า องค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อมีบทบาทในการปฏิรูปสื่อจากอดีตถึงปัจจุบัน โดยได้เคลื่อนไหวและดำเนินการเกี่ยวกับการปฏิรูปสื่อในประเด็นสำคัญ ประกอบด้วย 1) สิทธิเสรีภาพของสื่อ 2) กฎหมายที่เอื้อต่อการทำงานของสื่อในระบอบประชาธิปไตย 3) จริยธรรมและความรับผิดชอบของสื่อ และ 4) สถานภาพและสิทธิทางกฎหมายของสื่อใหม่ โดยประเด็นร่วมกันชัดเจนระหว่างสื่อกระแสหลักดั้งเดิมและสื่อใหม่ คือ ประเด็นเสรีภาพในการแสดงออกและสิทธิในการรับรู้ของประชาชน ทั้งนี้ แนวทางที่องค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อใช้ในการดำเนินงานมี 4 แนวทางสำคัญ ได้แก่ 1) แนวทางที่มุ่งเปลี่ยนแปลงนโยบาย กฎหมายและการกำกับดูแลสื่อเพื่อนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางโครงสร้างของสถาบันสื่อในสังคม 2) แนวทางการสร้างวิถีปฏิบัติที่ดีของสื่อ 3) แนวทางการสร้างหรือเสริมพลังให้เกิดสื่อที่เป็นอิสระ มีความเป็นประชาธิปไตย 4) แนวทางการสร้างความรู้เท่าทันสื่อ และการตรวจสอบจากสังคม

นอกจากนี้องค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อมีมุมมองและความคิดเห็นที่เกี่ยวข้องกับการปฏิรูปสื่อ ภายหลังการประกาศแผนปรองดองแห่งชาติ ในปี พ.ศ. 2553 ว่า ปัญหา/ประเด็นเชิงโครงสร้างเกี่ยวกับสื่อที่ควรได้รับการปฏิรูปประกอบด้วย 1) การเป็นเจ้าของสื่อ (โดยรัฐ) 2) การครอบงำระบบตลาดและอิทธิพลต่อเนื้อหา 3) ความเป็นมืออาชีพและมาตรฐานทางจริยธรรม 4) กลไกการกำกับดูแลสื่อที่เน้นการควบคุมและชี้ถูกผิดจากภาครัฐ 5) สวัสดิการและสวัสดิภาพสื่อที่ไม่เพียงพอ ส่วนแนวทางการปฏิบัติที่ยังเป็นปัญหาของสื่อ อาทิเช่น คุณภาพของบุคลากรด้านข่าว การเลือกข้าง และกำหนดวาระข่าว (โฆษณาชวนเชื่อ) ทางการเมือง การเป็นพื้นที่สาธารณะให้กับความหลากหลายในสังคม เป็นต้น

องค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อเห็นว่ากลไกในการปฏิรูปสื่อที่สำคัญ ประกอบด้วย 1) การเสริมแรงการกำกับดูแลตนเองด้วยมาตรการที่สามารถให้คุณให้โทษและการกำกับดูแลร่วมกับองค์กรอิสระของรัฐ 2) องค์กรกำกับดูแลที่เป็นอิสระจากการครอบงำของรัฐ 3) การสร้างความรู้เท่าทันสื่อและการตรวจสอบสื่อจากสังคม และ 4) การเข้าถึงได้และความโปร่งใสของกระบวนการกำกับดูแลต่อสาธารณะ อย่างไรก็ดี ปัญหาและอุปสรรคของการดำเนินการเพื่อปฏิรูปสื่อขององค์กร/สมาคมวิชาชีพสื่อที่สำคัญ ได้แก่ สภาวิชาชีพสื่อไม่มีสถานภาพทางกฎหมาย ข้อจำกัดด้านบุคลากรของนักวิชาชีพเกี่ยวกับการกำกับดูแลตนเอง วัฒนธรรมการบริโภคสื่อในสังคมไทยที่ไม่เน้นการตรวจสอบทำให้กระบวนการรับเรืองราวร้องเรียนยังไม่เข้มแข็ง และการเกิดขึ้นของสมาคมที่เป็นตัวแทนของสื่อใหม่ในหลายกรณีมีลักษณะของกลุ่มผลประโยชน์ ขาดเอกภาพและความเข้มแข็งในการกำกับดูแล