จิตสำนึกเชิงนิเวศใน “คัมภีร์ขุนเขาและทะเล”

บทคัดย่อ

           “คัมภีร์ขุนเขาและทะเล” เป็นหนังสือที่บันทึกข้อมูลเกี่ยวกับสภาพภูเขาและแม่น้ำสายสำคัญของจีน ตลอดจนเทพนิยายและเรื่องราวเกี่ยวกับมนุษย์และสัตว์พิสดารจำนวนมาก ส่วนแรกของหนังสือเล่มนี้คาดว่าแต่งขึ้นในราวสมัยราชวงศ์ฉิน และสองส่วนหลังแต่งขึ้นในยุคต้นราชวงศ์ฮั่น นักวิชาการในสมัยราชวงศ์ฮั่นได้ค้นคว้าวิจัยและสรุปว่าเนื้อหาในหนังสือ “คัมภีร์ขุนเขาและทะเล” ตรงตามความเป็นจริงหลายประการ  โดยเฉพาะตำแหน่งที่ตั้งของภูเขาและแม่น้ำหลายแห่งที่ระบุไว้ในหนังสือเล่มนี้มีอยู่จริง และมีข้อมูลน่าเชื่อถือ ต่อมานักวิชาการในสมัยราชวงศ์หมิงถึงราชวงศ์ชิง ให้ความเห็นว่า “คัมภีร์ขุนเขาและทะเล” เป็นวรรณกรรมที่แต่งขึ้นเหมือนนิยายเล่มหนึ่ง ไม่มีความจริงแต่อย่างใด   เมื่อวงการวิชาการจีนได้รับอิทธิพลจากทฤษฎีมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ของตะวันตก ทำให้การตีความวรรณกรรมจีนเล่มนี้หลากหลายยิ่งขึ้น

            บทความนี้จึงได้มุ่งศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่สะท้อนออกมาใน “คัมภีร์ขุนเขาและทะเล” โดยใช้แนวคิดวรรณคดีวิจารณ์เชิงนิเวศและหลักปรัชญาจีน  ซึ่งถือว่าเป็นงานศึกษาแนวสหวิทยาการ กล่าวคือนำความรู้ด้านวิทยาศาสตร์และด้านมนุษยศาสตร์มาอธิบายและตีความตัวบทวรรณกรรม และพบว่า “คัมภีร์ขุนเขาและทะเล” ได้สะท้อนแนวคิดเรื่องความกลมกลืนระหว่างมนุษย์และธรรมชาติ ซึ่งแนวคิดดังกล่าวยังมีอิทธิพลต่อวัฒนธรรมจีนและปรัชญาจีนในยุคต่อมา