การถอดรหัสคำสำคัญมหาสติปัฏฐานสูตร

บทคัดย่อ

งานวิจัยเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์และสังเคราะห์คำสำคัญจากวรรณกรรมปัจจุบันเกี่ยวกับเรื่องมหาสติปัฏฐาน 4 และเพื่อขยายความองค์ความรู้จากพระสูตรมหาสติปัฏฐาน 4 โดยอาศัยคำสำคัญ ระเบียบวิธีวิจัย โดยศึกษาจากผลงานวิจัยการสังเคราะห์งานเขียนทางพระพุทธศาสนา 100 เล่ม กลุ่มตัวอย่างเป็นคำ 1,600 คำ โดยแจงนับกลุ่มคำสำคัญได้ 77 คำสำคัญ ผลการศึกษาพบว่า การถอดรหัสคำสำคัญ 1) ด้านกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน ประกอบร่วม 4 คำสำคัญ “สติ” “อานาปานสติ”“รูป” “กรรมฐาน” การพิจารณาฐานกาย “สติ” สำคัญที่สุด เป็นตัวนำไป เป็นกระบวนการปฏิบัติ อาศัยลมหายใจเข้าออกเป็นวัตถุพิจารณารูปกาย สู่ความรู้ตัวชัดตามอิริยาบถเพื่อสร้างสัมปชัญญะ การฝึกเป็นกรรมฐาน 2) ด้านเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน ประกอบร่วม 4 คำสำคัญ “อายตนะ” “เวทนา” “ทุกขเวทนา” และ “สภาวธรรม” การพิจารณาฐานเวทนา คือ “อายตนะ” สำคัญที่สุด เป็นแดนเกิดเวทนา ตากระทบรูป หูกระทบเสียง จมูกกระทบกลิ่น ลิ้นกระทบรส และกายสัมผัส ใจกระทบอารมณ์ เกิดเป็นผัสสะ สัญญา และสังขาร ฝึกสติเห็นสภาวธรรม เพื่อออกจากอารมณ์จากทุกขเวทนา โดยวิธีการฝึกอุเบกขา 3) ด้านจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน ประกอบร่วม 4 คำสำคัญ “จิตตภาวนา” “จิต” “จิตผู้รู้” “เจตสิก” การพิจารณาฐานจิต คือ “จิตภาวนา”สำคัญที่สุด เป็นตัวกำหนดจิต ให้จิตตั้งมั่นและมีพลังจิต โดยรับรู้เข้าใจอาการจิต ธรรมชาติจิต ตามเจตสิก เพื่อไปเป็นจิตผู้รู้ 4) ด้านธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐาน ประกอบร่วม 4 คำสำคัญ “ไตรลักษณ์” “ธรรม” “ปัญญา” “นิพพาน” การพิจารณาฐานธรรม คือ “ไตรลักษณ์” สำคัญที่สุด นำเป็นธรรมเชื่อมโยง อาศัยโยนิโสมนสิการไปพิจารณาหลักธรรม อริยสัจ 4 และ มรรค 8 เพื่อได้ภาวนามยปัญญาจากการภาวนาทั้งสมถะและวิปัสสนา มุ่งให้สู่นิพพาน