ว่าด้วยชนชั้นและความเหลื่อมล้ำในสังคมไทยร่วมสมัย

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์ความเหลื่อมล้ำผ่านการอธิบายโครงสร้างชนชั้นของสังคมไทยในยุคปัจจุบัน และเพื่อทำความเข้าใจความเหลื่อมล้ำทางด้านโอกาสในชีวิตของคนไทยในแต่ละชนชั้น แนวคิดหลักที่ใช้ในการวิเคราะห์โครงสร้างชนชั้นคืองานของ Jodhka, Rehbein, & Souza (2018) และแนวคิดเรื่องทุนของ Pierre Bourdieu ซึ่งประกอบด้วย ทุนเศรษฐกิจ ทุนทางสังคม ทุนวัฒนธรรม และทุนสัญลักษณ์ เป็นกรอบแนวคิดในการวิเคราะห์ข้อมูล การวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพผ่านการเก็บข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์ประวัติชีวิต แบบแผนพฤติกรรม ความฝัน ความหวัง ของผู้ให้ข้อมูลหลักรวมทั้งสิ้น 72 คน กระจายไปตามเพศ รุ่น พื้นที่และสถานะทางเศรษฐกิจทางสังคม

            ผลการศึกษา พบว่า โครงสร้างชนชั้นในสังคมไทยร่วมสมัยมิได้วิวัฒนาการเป็นเส้นตรงและได้รับอิทธิพลจากการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจการเมืองนับตั้งแต่การเปลี่ยนแปลงการปกครองและการพัฒนาเศรษฐกิจสมัยใหม่ โครงสร้างชนชั้นในสังคมประกอบด้วยชนชั้นย่อย ที่มีโครงสร้างที่สลับซับซ้อน เมื่อวิเคราะห์ผ่านกรอบคิดเรื่องทุน ผู้วิจัยจำแนกชนชั้นในสังคมไทยกว้างๆ ออกเป็น 5 ชนชั้นคือ ชนชั้นชายขอบ ชนชั้นต่อสู้ดิ้นรน ชนชั้นกลาง ชนชั้นมั่นคง และชนชั้นมั่นคงอย่างยั่งยืน คนในแต่ละชนชั้นมีวิธีคิดต่อเรื่องการเปลี่ยนแปลงสถานภาพและบทบาทของตัวเองแตกต่างกันไปตามตำแหน่งที่เป็นอยู่ทำให้สามารถเข้าถึงทุน สะสมทุน ส่งผ่านทุน ขยายโอกาสในชีวิต หรือรักษาผลประโยชน์ให้คงอยู่อย่างมั่นคงไว้ได้ผ่านบริบทช่วงเวลาของชีวิตที่ต่างกัน ซึ่งชนชั้นแต่ละชนชั้นมีแนวโน้มผลิตซ้ำชนชั้นของตนเอง ผ่านการบริหารจัดการและสั่งสมทุนภายใต้ระบบเศรษฐกิจสังคมแต่ละยุค อย่างไรก็ดี เส้นแบ่งชนชั้นของสังคมไทยก็มิได้ตายตัว เพราะยังเปิดโอกาสให้ผู้คนสามารถเลื่อนชนชั้นได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับโอกาสในการสะสมทุนทางเศรษฐกิจ ความสามารถเฉพาะตัว โอกาสทางการศึกษา และโอกาสในการประกอบอาชีพ ทั้งนี้ คนในแต่ละชนชั้นก็มีขีดจำกัดของโอกาสในการเลื่อนสถานะทางสังคม เพราะมีต้นทุนที่ต้องจ่ายเพื่อรักษาสถานะหรือเลื่อนชนชั้นที่ไม่เท่ากัน และยังมีช่องว่างทั้งระหว่างและภายในชนชั้นที่เปิดโอกาสให้ระบบอุปถัมภ์ยังคงทำงานได้ในทุกระดับ