ภาพยนตร์คนยาก: การสร้างพื้นที่สื่อสารกับคนไร้บ้าน

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้เป็นการศึกษาการผลิตสื่อร่วมกับคนไร้บ้านในเมืองที่มียุทธศาสตร์ขับเคลื่อนสู่การเป็นสมาร์ทซิตี้เพื่อถ่ายทอดมุมมองของคนไร้บ้านในรูปแบบภาพยนตร์และนำไปใช้เป็นเครื่องมือในการสื่อสารกับคนเมือง โดยผู้วิจัยใช้แนวทางว่าด้วยความคิดทางการเมืองเรื่องความเสมอภาคของฌาคส์ ร็องซีแยร์ (Jacques Ranciére) ในการให้อำนาจผลิตสื่อแก่ผู้ที่ไม่มีพื้นที่ในการออกเสียง ผ่านการจัดอบรมการถ่ายวิดีโอให้กับคนไร้บ้านเพื่อคัดเลือก 12 คนไร้บ้าน ในการบันทึกภาพเทศบาลเมืองขอนแก่นในมุมมองตนเอง จากนั้นจึงรวบรวมวิดีโอมาทำการลำดับภาพเป็นภาพยนตร์ความยาว 60 นาที ก่อนจัดฉายในที่สาธารณะเพื่อเปิดพื้นที่ให้มีการสนทนาและแสดงความคิดเห็น

ผลการศึกษาแบ่งเป็น 2 ส่วน ได้แก่ การผลิตสื่อของคนไร้บ้าน และการสร้างพื้นที่สื่อสารกับคนเมือง โดยส่วนที่ 1 การผลิตสื่อของคนไร้บ้าน แบ่งเป็น 3 ประเภท ได้แก่ ทำเพื่อความสนุก กล่าวคือ อุปกรณ์บันทึกภาพเคลื่อนไหวเป็นสิ่งที่เข้าถึงยาก จึงเป็นกิจกรรมที่มีความแปลกใหม่สำหรับคนไร้บ้าน กรณีนี้มีข้อจำกัดในการปฏิบัติงานที่ต้องมีความไม่ซับซ้อน เช่น การฝึกตั้งกล้องนิ่งไว้บนพื้นหรือกำแพง ซึ่งภาพที่ได้จะมีมุมมองที่หลากหลาย ประเภทต่อมาคือทำเพราะมีค่าจ้าง กรณีนี้ภาพที่ได้จะมีจำนวนน้อยและมีมุมมองที่ซ้ำ เนื่องจากบันทึกอย่างเร่งรีบในรัศมีที่อยู่ใกล้ที่พัก และประเภทที่สามทำเพื่อต้องการถ่ายทอดปัญหาในชีวิต กล่าวคือ คนไร้บ้านมีที่มาจากหลากหลายปัญหาสังคม เช่น ปัญหายาเสพติด ปัญหาครอบครัว ปัญหาสุขภาพจิต ไปจนถึงการกระทำที่ผิดกฎหมาย ซึ่งเป็นเรื่องที่ไม่ต้องการเปิดเผย ภาพที่บันทึกจึงเป็นเรื่องทั่วไป เช่น การเดินทาง การกิน และการนอน อย่างไรก็ดี ผลการศึกษาส่วนที่ 2 การสร้างพื้นที่สื่อสารกับคนเมือง พบว่า ภาพยนตร์สามารถสร้างประเด็นนำไปสู่การเสวนาใน 2 สิ่งที่ไม่เคยเห็น คือ ภาพเมืองในมุมมองที่ไม่เคยเห็น และภาพคนไร้บ้านที่คนเมืองไม่เคยเห็น ด้วยเหตุนี้ การบันทึกภาพจึงเป็นกิจกรรมทางเลือกที่ทำให้คนไร้บ้านได้ผ่อนคลาย และได้แสดงตัวตนในฐานะพลเมือง