จากบรรษัทข้ามชาติตะวันตกสู่อิทธิพลจีน : การขยายตัวของอุตสาหกรรมเกษตรกล้วย ผลกระทบและการปรับตัวของท้องถิ่น

บทคัดย่อ

หากสำรวจการปลูกกล้วยในฐานะอุตสาหกรรมเกษตรส่งออกในอดีตถึงปัจจุบัน จะพบว่ากล้วยไม่ใช่ผลไม้เศรษฐกิจเกษตรที่ผลิตเพื่อบริโภคและส่งออกทั่วไป แต่กลับพบชุดความสัมพันธ์เชิงอำนาจผูกโยงประวัติศาสตร์การเมืองระหว่างประเทศทั่วโลก กล้วยจึงสะท้อน “ความเป็นพืชการเมือง” แห่งการล่าอาณานิคมทางเศรษฐกิจที่บรรษัทข้ามชาติตะวันตกแย่งยึดเอาประโยชน์มายาวนาน บทความนี้เริ่มความสนใจจากการปลูกกล้วยในฐานะเศรษฐกิจภาคเกษตรที่กำลังเผชิญกับอิทธิพลจีนผ่านการเคลื่อนย้ายของกลุ่มทุนจีนปลูกกล้วยหอมพันธุ์คาเวนดิช (Cavendish) ในภาคเหนือของไทยและลุ่มน้ำโขง สถานการณ์นี้ถูกตั้งคำถามจากคนท้องถิ่นต่อประเด็นผลกระทบที่เกิดขึ้นในหลายปีที่ผ่านมา บทความนี้ใช้วิธีศึกษาวิจัยเอกสารเปรียบเทียบอุตสาหกรรมเกษตรกล้วยของนักลงทุนจีนในลุ่มน้ำโขงกับกรณีศึกษาต่างประเทศในละตินอเมริกา แคริบเบียนและแอฟริกา ซึ่งพบว่า ไม่เพียงอิทธิพลจีนกับการขยายอุตสาหกรรมกล้วยในลุ่มน้ำโขงที่กำลังสร้างผลกระทบต่อสังคมท้องถิ่นเท่านั้น แต่ประวัติศาสตร์การเมืองเรื่องกล้วยได้ชี้ให้เห็นกระบวนการกลุ่มทุนตะวันตกที่ขูดรีดแรงงานและสร้างผลกระทบต่อท้องถิ่นมายาวนาน นอกจากนี้ บทความได้ชี้ให้เห็นแนวทางการปรับตัวของเกษตรกรท้องถิ่นทวีปต่าง ๆ กับการขยายตัวของอุตสาหกรรมกล้วยกลุ่มทุนตะวันตก ขณะที่กลุ่มทุนจีนและอุตสาหกรรมกล้วยจากจีนที่ขยายตัวในไทยและลุ่มน้ำโขงปัจจุบันก็มีชุดความสัมพันธ์ทางการผลิตระหว่างทุน แรงงานและการใช้ทรัพยากรเฉพาะ รวมทั้งรูปแบบการปรับตัวของเกษตรกรไทยและในลุ่มน้ำโขงที่ขึ้นกับเงื่อนไขเชิงพื้นที่ เครือข่าย และความรู้