พิธีอ้อ : การเข้าทรงของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาวในจังหวัดสุรินทร์

บทคัดย่อ

     การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาพิธีอ้อของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาวในจังหวัดสุรินทร์ และ 2) เพื่อวิเคราะห์ลักษณะเฉพาะทางดนตรีของเพลงประกอบพิธีอ้อ ของกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลาว ในจังหวัดสุรินทร์ ผลการวิจัยมีดังนี้
     พิธีอ้อบ้านแคนน้อย ตำบลแคน อำเภอสนม จังหวัดสุรินทร์ เป็นพิธีกรรมที่เกี่ยวกับการนับถือผี ผีอ้อเป็นผีหรือเทวดาประเภทหนึ่ง เชื่อว่าสามารถช่วยในการบำบัดรักษาอาการเจ็บป่วย มีพิธีกรรม คือ การไหว้ครูอ้อ เซ่นไหว้ผีบรรพบุรุษ ผีปู่ย่าตายาย จัดขึ้นระหว่างเดือนมิถุนายน - กรกฎาคม ประจำทุกปี พิธีถูกจัดขึ้นให้ตรงกับวันอังคารและวันพุธเท่านั้น แต่ถ้าวันอังคารและพุธใดตรงกับวันเดือนดับ คือ แรม 14 ค่ำและแรม 15 ค่ำ ไม่สามารถประกอบพิธีอ้อได้เชื่อว่าเป็นวันที่ไม่ดี จากการวิจัยพบว่า พิธีอ้อมีองค์ประกอบของพิธีสำคัญ 3 ประการคือ 1) สถานที่ประกอบพิธี เป็นห้องเฉพาะบริเวณชั้น 2 ของบ้าน 2) เครื่องดนตรี คือ แคน มีหมอม้า เป็นผู้ บรรเลง และ 3) เครื่องเซ่นไหว้ ได้แก่ คายอ้อ คายครู ฮ้านอ้อยอดธรรม เครื่องเซ่นผีบรรพบุรุษ เครื่องเซ่นหมอม้าและครูบา เครื่องเซ่นอ้อร่างทรง และเครื่องเซ่นคาย ผู้เกี่ยวข้องกับพิธีอ้อ ประกอบด้วย ครูบา อ้อ หมอม้า และเจ้าภาพ ขั้นตอนพิธี ประกอบด้วย 5 ขั้นตอน ได้แก่ 1) ขั้นเชิญครูบา เชิญหมอม้าและเชิญอ้อ 2) ขั้นเซ่นผีบรรพบุรุษ 3) ขั้นการจัดเตรียมสถานที่ 4) ขั้นการประกอบพิธีอ้อ และ 5) ขั้นปงพาข้าว
     การศึกษาลักษณะเฉพาะทางดนตรีของเพลงประกอบพิธีอ้อ ผู้วิจัยกำหนดประเด็นในการศึกษา 4 ประเด็น ได้แก่ 1) โครงสร้างเพลง 2) บันไดเสียง เสียงหลักและ โหมดเสียง 3) พิสัย และ 4) แนวการดำเนินทำนอง การวิเคราะห์โครงสร้างเพลง พบว่าทำนองเพลงแถนและทำนองเพลงอ้อมีโครงสร้างเพลงเป็นเพลงท่อนเดียวบรรเลงซ้ำไปมาจนกว่า    ผู้ทำพิธีจะหยุด ทำนองเพลงแถน มีลักษณะเป็นการด้นลายที่ต่อเนื่องกัน ในการดำเนินทำนองพบการขึ้นเสียงแคน (จ้วดหรือจ้าดแคน)ก่อนที่จะบรรเลงทำนองต่อไป การดำเนินทำนองอยู่ในบันไดเสียง F Minor   มีการใช้โน้ตเพลง 6 เสียง ดังนี้ C D^b  E^b  G  A^b  C' ทำนองเพลงแถนมีโน้ตต่ำสุด คือ A^b โน้ตสูงสุด คือ E^b เป็นคู่ 12 Perfect แนวการดำเนินทำนองมีลักษณะการเคลื่อนที่ของทำนองแบบตามขั้นและแบบข้ามขั้น การบรรเลงจะบรรเลงซ้ำๆ จนกว่า ครูบาจะให้สัญญาณให้หยุดเป่าหรือเสร็จขั้นตอนพิธี ทำนองเพลงอ้อมีการดำเนินทำนองอยู่ในบันไดเสียง   F Minor ประกอบด้วยเสียง F  G  A^b  B^b  C D^b  E^b  F'  ทำนองเพลงอ้อมีโน้ตต่ำสุด คือ A^b  โน้ตสูงสุด คือ E^b  เป็นคู่ 12 Perfect แนวการดำเนินทำนองมี ลักษณะการเคลื่อนที่ของทำนองแบบตามขั้นและแบบข้ามขั้น การบรรเลงจะบรรเลงซ้ำ ๆ ของทำนองจนกว่าครูบาจะให้สัญญาณให้หยุดเป่าหรือเสร็จขั้นตอนพิธี