การศึกษามรดกภูมิปัญญาการทอผ้าไหมพื้นเมือง สู่การสร้างสรรค์การแสดงชุด“ระบำทอผ้าไหมเมืองสุรินทร์” บ้านท่าสว่าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์

บทคัดย่อ

     การวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาภูมิปัญญาการทอผ้าไหมพื้นเมือง บ้านท่าสว่าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ 2) เพื่อสร้างสรรค์ท่ารำนาฏยประดิษฐ์ชุด “ระบำทอผ้าไหมเมืองสุรินทร์” จากกรรมวิธีการทอผ้าไหมพื้นเมือง บ้านท่าสว่าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) มุ่งศึกษาพื้นที่กลุ่มทอผ้าไหมพื้นเมือง บ้านท่าสว่าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ กลุ่มเป้าหมายที่ใช้ในการศึกษา คือ กลุ่มภูมิปัญญาช่างทอ ปราชญ์ชาวบ้าน และชาวบ้าน ช่วงอายุระหว่าง 50 - 75 ปี จำนวน 30 คน ผู้วิจัยเลือกกลุ่มตัวอย่างโดยใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) โดยคัดเลือกจาก 1) ปราชญ์ชาวบ้าน จำนวน 5 คน 2) ผู้นำชุมชนจำนวน 3 คน  3) ครูภูมิปัญญาช่างทอ 3 คน และ 4) ผู้เชี่ยวชาญทางด้านศิลปะการแสดงและดนตรีพื้นบ้านจำนวน 4 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่  แบบสำรวจ แบบสัมภาษณ์ การสนทนากลุ่ม และการวิเคราะห์ข้อมูลจากภาพถ่าย เพื่อนำข้อมูลมาวิเคราะห์และสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์พื้นเมืองใน ชุด “ระบำทอผ้าไหมเมืองสุรินทร์” ผลการศึกษาพบว่า                   

     1. ภูมิปัญญาการทอผ้าไหมพื้นเมือง บ้านท่าสว่าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ นับเป็นศาสตร์ความรู้ที่มีประวัติความเป็นมายาวนานหลายช่วงอายุคน ช่างทอผ้าไหมบ้านท่าสว่าง ยังคงรักษามรดกภูมิปัญญาการทอผ้าไหมพื้นเมืองในด้านรูปแบบ สีสัน ลวดลาย และความประณีตงดงามในการทอไว้อย่างครบถ้วน ซึ่งเป็นเทคนิคการทอแบบโบราณอันเป็นเอกลักษณ์มาจนถึงปัจจุบัน ภูมิปัญญาช่างทอส่วนใหญ่เป็นชนกลุ่มชาติพันธุ์เขมร หรือ เรียกว่า “ชาวไทยเชื้อสายเขมร” เทคนิคการทอส่วนใหญ่เป็นการทอ “มัดหมี่” ช่างทอมีความสามารถในการทอด้วยเทคนิค ขิด ยก เกาะ วัตถุดิบใช้เส้นไหมบ้าน หรือ เส้นไหมน้อย ภาษาเขมรเรียก “โซกซัก” และไหมจุลที่หาซื้อจากร้านในเมืองสุรินทร์ ขั้นตอนการทอผ้าไหมพื้นเมือง มีทั้งหมด 8 ขั้นตอน คือ 1) การฉลุกระดาษ ลายมัดหมี่ 2) การมัดหมี่ 3) การปั่นหลอด หรือ กรอหมี่ 4) การแก้หมี่ (การแก้เชือกฟางที่มัดให้เป็นลวดลายต่าง ๆ ออกให้หมด) 5) การสืบหูก 7) การทอ 8) การกระทบฟันหวี (ฟืม)                                   

     2. ผลการสร้างสรรค์การแสดงพบว่า นาฏยประดิษฐ์ชุด “ระบำทอผ้าไหมเมืองสุรินทร์” จากกรรมวิธีการทอผ้าไหมพื้นเมือง บ้านท่าสว่าง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ ผู้วิจัยได้รับแรงบันดาลใจมาจากภูมิปัญญาการทอผ้าไหมพื้นเมือง ภูมิปัญญาที่โดดเด่นของจังหวัดสุรินทร์ รูปแบบการแสดงมีเอกลักษณ์เฉพาะตามแบบฉบับการแสดงพื้นเมืองสุรินทร์ แบ่งออกเป็น 3 ช่วง ได้แก่ ช่วงที่ 1 ความเป็นมาและวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้าน ได้แก่ 1) ท่าเดิน 2) ท่าเก็บใบหม่อน 3) ท่าเลี้ยงไหม 4) ท่าสาวไหม ช่วงที่ 2 กรรมวิธีการทอผ้าไหมพื้นเมือง ได้แก่ 1) ท่าฉลุกระดาษลายมัดหมี่   2) ท่ามัดหมี่ 3) ท่าปั่นหลอด หรือ กรอหมี่ 4) ท่าสืบหูก 5) ท่ากรอไหม 6)  ท่าสอดไหม 7) ท่าสอดกระสวย 8)  ท่ากระทบฟืม ช่วงที่ 3 ความสนุกสนานรื่นเริงของชาวบ้าน ได้แก่ 1) ท่าเชิญชวน 2) ท่าหยอกเย้า  3)  ท่าโชว์ผ้าไหม เพลงและดนตรีประกอบการแสดง ใช้วงดนตรีกันตรึมพื้นบ้านอีสานใต้ ประพันธ์บทร้องและทำนองเพลงโดยศิลปินมรดกอีสาน ใช้วงดนตรี กันตรึมพื้นบ้านอีสานใต้ การแปรแถวมีทั้งหมด 5 รูปแบบ ได้แก่  1) แถวหน้ากระดานสลับฟันปลา 2) แถวรูปตัววี (V) หงายคู่ 3) แถววงกลม 4) แถวเฉียง 5) แถวสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดยืนเป็นคู่ ซึ่งการสร้างสรรค์การแสดงนาฏยประดิษฐ์ชุด “ระบำทอผ้าไหมเมืองสุรินทร์” สามารถใช้เป็นสื่อกลางในการแสดงถึงอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมประจำท้องถิ่นสุรินทร์ การอนุรักษ์ และสืบสานภูมิปัญญาผ้าไหมพื้นเมือง รวมถึงการประชาสัมพันธ์เพื่อเผยแพร่ภูมิปัญญาช่างศิลป์ท้องถิ่นด้านผ้าไหมให้เป็นที่รู้จักในแวดวงสังคมชุมชน ท้องถิ่น และประเทศชาติสืบต่อไป