พลวัตของย่านบางโพ : จากสายน้ำสู่ถนนสายไม้

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและวิเคราะห์การก่อรูปและการเปลี่ยนแปลงของย่านบางโพไปสู่ย่านการค้าไม้ในแต่ละช่วงเวลา โดยมุ่งเน้นปัจจัยที่ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง การศึกษาแบ่งเป็น 3 ช่วงสำคัญ ได้แก่ ช่วงต้นรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2325 - 2394) ช่วงเวลาที่ย่านบางโพเริ่มก่อตัวเป็นชุมชนริมแม่น้ำและลำคลอง โดยเป็นช่วงเวลาที่มีคนเชื้อชาติต่าง ๆ เข้ามาตั้งถิ่นฐาน จนเกิดเป็นสังคมที่ความหลากหลายทางเชื้อชาติและศาสนา วิถีชีวิตชุมชนผูกพันกับสายน้ำ ซึ่งเป็นเส้นทางสัญจรหลัก ช่วงกลางรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2394 - 2475) การลงนามสนธิสัญญาเบาว์ริงก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจจากการค้าและพัฒนาคมนาคมทั้งทางบกและทางน้ำ อุตสาหกรรมไม้ที่ได้รับอิทธิพลและเทคโนโลยีการแปรรูปไม้จากตะวันตกส่งผลให้เกิดการจ้างงงานมีการอพยพเข้ามาทำงานของแรงงานจากต่างจังหวัด ทำให้ชุมชนขยายตัวโดยมีวัดและศาสนสถานเป็นศูนย์กลาง ในช่วงรัชกาลที่ 7 ถึงปัจจุบัน (พ.ศ. 2475 - ปัจจุบัน) การเปลี่ยนแปลงด้านการเมืองและการปกครองพื้นที่ในเมืองเกิดเปลี่ยนแปลงการใช้งาน ย่านการค้าไม้วัดสระเกศย้ายถิ่นฐานจากเหตุการณ์ไฟไหม้ใหญ่ ทำให้ช่างไม้ที่มีฝีมือมารวมตัวกันอยู่ในย่านบางโพ ประกอบกับการย้ายฐานอุตสาหกรรมไม้จากในเมืองจากกฎหมายควบคุมย่านอุตสาหกรรม ชุมชนประชานฤมิตรเปลี่ยนจากการทำไร่สวนสู่กิจการค้าและอุตสาหกรรมเฟอร์นิเจอร์ จนกลายเป็นย่านการค้าไม้ที่สำคัญในปัจจุบัน สามารถสรุปปัจจัยที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงของย่านบางโพ ประกอบด้วย ปัจจัยกายภาพ ได้แก่ การเปลี่ยนแปลงการตั้งถิ่นฐานและการพัฒนาเส้นทางคมนาคม รวมถึงปัจจัยด้านนโยบายการเมืองการปกครอง ซึ่งส่งผลต่อเศรษฐกิจและสังคมของชุมชนย่านบางโพอย่างมีนัยสำคัญ