การบัญญัติเรียก : พระสมถยานิกกับพระวิปัสสนายานิก

บทคัดย่อ

บทความนี้ เป็นการศึกษาภาวะบุคคลที่มีพัฒนาการเข้าเกณฑ์การถูกบัญญัติเรียกว่า “พระสมถยานิก กับพระวิปัสสนายานิก” ซึ่งมีความเชื่อมโยงสัมพันธ์กับพระปัญญาวิมุตและพระอุภโตภาควิมุต ที่ยึดตามหลักการปฏิบัติสมถะวิปัสสนา เริ่มมีวิวัฒนาการมาตั้งแต่สมัยพุทธกาล ผ่านระบบไตรสิกขาที่พระพุทธองค์ทรงวางรากฐานไว้สำหรับเป็นหนทางไปสู่ความเป็นพระอรหันต์ในพระพุทธศาสนา และเพื่อให้มีความสอดคล้องกับสังคมชาวชมพูทวีปในสมัยนั้น ต่อมาในคัมภีร์ชั้นอรรถกถา และอรรถกถาฎีกา นิยมเรียกตามลักษณะการปฏิบัติสมถะวิปัสสนาโดยตรงมากขึ้น โดยใช้คำว่า “สมถยานิกกับวิปัสสนายานิก” เพื่อบรรยายความเชื่อมโยงไปถึงผู้กำลังดำเนินไปสู่ความเป็นพระอริยบุคคล 7 ทำให้สามารถขยายเนื้อความไปสู่ความเป็นพระสมถยานิกกับพระวิปัสสนายานิกด้วยเหตุผล 3 ประการ คือ 1) คำว่า “สมถยานิกกับวิปัสสนายานิก” ใช้ในฐานะเป็นศัพท์ระบุถึงรูปแบบการปฏิบัติวิปัสสนาทั้ง 4 แบบในพระพุทธศาสนาเถรวาท 2) คำว่า “สมถยานิกบุคคลกับวิปัสสนายานิกบุคคล” ใช้ในฐานะเป็นศัพท์คุณนาม โดยสภาวะมีความหมายเหมือนกับคำว่า “โยคี” หรือ “ภิกษุ” ผู้กำลังฝึกตน มีความเพียรฝึกฝนวิปัสสนา 3) คำว่า “พระสมถยานิกกับพระวิปัสสนายานิก” ใช้ในฐานะที่เป็นศัพท์ระบุสถานะพระอรหันต์ผู้บรรลุธรรมขั้นสูงสุดแล้ว หรือกลุ่มคำที่เป็นไวพจน์ในการใช้เรียกพระอรหันต์ทั้งหมดซึ่งจำแนกให้เห็นแนวทางการปฏิบัติสมถะวิปัสสนาที่พระอรหันต์ได้ใช้ฝึกฝน ก่อนการบรรลุอรหัตตผล และการบัญญัติเรียกคำจำกัดความในเชิงระบุถึงภาวะความเป็นพระอรหันต์มาปรากฏเด่นชัดในหนังสือพุทธธรรม และตำราวิชาการอื่น ๆ