อัตตาในปรัชญาหลังนวยุคของมิเชล ฟูโกต์ มองผ่านพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องอัตตาในพุทธปรัชญาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องอัตตาในปรัชญาหลังนวยุคตามแนวคิดของมิเชล ฟูโกต์ 3) เพื่อวิเคราะห์อัตตาของมิเชล ฟูโกต์ ผ่านพุทธปรัชญาเถรวาท และ 4) เพื่อสร้างองค์ความรู้ใหม่เกี่ยวกับอัตตาในการนำมาพัฒนาคุณภาพชีวิตของมนุษย์ การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ได้แก่ การศึกษาเอกสารและนำเสนอแบบพรรณนาวิเคราะห์ ภายใต้กระบวนการศึกษาเชิงวิเคราะห์ วิจักษ์ และวิธาน เพื่อนำไปสู่การสร้างองค์ความรู้ใหม่ทางปรัชญา

          ผลการศึกษาพบว่า

1. พุทธปรัชญาเถรวาทเสนอว่า อัตตาเกิดจากอวิชชาและมาจากการรวมตัวกันของขันธ์ 5 ซึ่งจะต้องดำเนินไปตามกฎไตรลักษณ์ และปฏิจจสมุปบาท การจะสลายความยึดมั่นถือมั่นว่าเป็นอัตตาหรือดับทุกข์ได้นั้น จำเป็นจะต้องรู้เท่าทันอัตตา เข้าถึงความเป็นอนัตตา และบรรลุนิพพานเป็นที่สุด

          2. อัตตาหรืออัตบุคคลในปรัชญาหลังนวยุคของมิเชล ฟูโกต์ นั้น เกิดจากศาสตร์ว่าด้วยมนุษย์ โดยจะถูกอธิบายผ่านอำนาจ ความรู้ ความจริง และปฏิบัติการทางวาทกรรมของสังคม แนวปฏิบัติของปัจเจกบุคคล คือ การต่อต้านขัดขืน การกำกับตนเอง ปฏิบัติการแห่งเสรีภาพ และการเอื้ออาทรต่อตนเอง

1. ฟูโกต์อธิบายตัวตนของมนุษย์ในระดับสมมติสัจจะ ผ่านวาทกรรม อำนาจ และระบอบแห่งความจริงในแต่ละยุคสมัย ซึ่งเป็นตัวตนในลักษณะสัมพัทธ์ มีพลวัต และความเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ขณะที่พุทธปรัชญาเถรวาทมุ่งเน้นอธิบายตัวตนในเชิงอภิปรัชญาและนำเสนอในฐานะเป็นความจริงสมบูรณ์ หรือ ปรมัตถสัจจะ ต้องพัฒนาไปสู่ระดับโลกุตตระ คือ การหลุดพ้นจากความยึดมั่นเรื่องตัวตนอย่างสิ้นเชิงที่เรียกว่า “นิพพาน”


2. องค์ความรู้ใหม่จากการศึกษาวิจัย คือ ปรัชญาหลังนวยุคของมิเชล ฟูโกต์กับพุทธปรัชญาเถรวาท มุ่งความสนใจไปที่ตัวตนคนละระดับ กล่าวคือ ฟูโกต์มุ่งความสนใจและอธิบายอัตตาในระดับโลกียะ ในขณะที่พุทธปรัชญาเถรวาทมุ่งความสนใจนำเสนออัตตาในระดับโลกุตตระหรือในเชิงอภิปรัชญา ทั้งสองแนวคิดนี้แทบจะไม่ได้ขัดแย้งกัน แต่กลับเสริมเติมแต่งกันและกันอย่างมีนัยสำคัญ ซึ่งสามารถหลอมรวมเป็นองค์ความรู้ใหม่เพื่อพัฒนาตัวตนของมนุษย์ได้