ศึกษาวิเคราะห์จิตที่ปรากฏในคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะ

บทคัดย่อ

บทความวิจัยเรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความเป็นมาของคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะเพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของจิตเจตสิกรูปและนิพพาน วิธีดำเนินการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยได้รวบรวมจากเอกสารและการสัมภาษณ์เชิงลึก และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงพรรณนา

          ผลการวิจัย พบว่า ความเป็นมาของคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะพระอนุรุทธะได้รจนา จิต 4 ประเภท คือ กามาวจรจิต รูปาวจรจิต อรูปาวจรจิต โลกุตตรจิต วิเคราะห์จิตที่มีความสัมพันธ์กับเจตสิกรูปนิพพาน พบว่า จิต เจตสิก เกิดในจตุโวการภูมิ ส่วนในปัญจโวการภูมิ จิตและเจตสิกอาศัยรูปเกิด ในเอกโวการภูมิ มีรูปอย่างเดียว จิตมีความสัมพันธ์กับนิพพาน คือโคตรภูจิตและมรรคจิตมีนิพพานเป็นอารมณ์

          องค์ความรู้จากการวิเคราะห์จิตที่มีความสัมพันธ์กับเจตสิก รูป นิพพาน พบว่า อกุศลจิตทำให้เจตสิกและรูปที่ไม่ดีเกิดขึ้น  ส่วนกุศลจิตทำให้เจตสิกและรูปที่ดีเกิดขึ้น  สำหรับวิปากจิตเป็นผลของอกุศลจิตและกุศลจิต กริยาจิตเป็นจิตของพระอรหันต์ที่เข้าถึงนิพพาน