ความเปราะบางของบุคคลในภาวะไร้รัฐไร้สัญชาติ ในพื้นที่ชายแดนไทยกับลาว จังหวัดอุบลราชธานี

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ต้องการชี้ให้เห็นว่าภาวะไร้รัฐไร้สัญชาติของคนชายแดนไทย-ลาวเป็นผลจากกระบวนการอพยพเชิงประวัติศาสตร์และข้อจำกัดของรัฐไทยในการจัดการทะเบียนราษฎรในอดีต ซึ่งผลิตซ้ำความไม่เท่าเทียมในสถานะพลเมืองรุ่นแล้วรุ่นเล่า ส่งผลให้เกิดความเปราะบางแก่คนไร้รัฐไร้สัญชาติ อาศัยระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพประกอบด้วยการศึกษาเอกสารและการเก็บรวบรวมข้อมูลกรณีศึกษาจากการสัมภาษณ์เชิงลึกและการประชุมกลุ่มย่อย

ผลการศึกษาพบว่าการดำรงอยู่ของบุคคลในภาวะไร้รัฐไร้สัญชาติเป็นผลจากภาวะสงครามเย็นที่นำไปสู่การอพยพของคนในภูมิภาคอินโดจีนมายังประเทศไทย ขณะที่รัฐไทยยังไม่ได้เข้าร่วมในอนุสัญญาว่าด้วยผู้ลี้ภัยในช่วงเวลาดังกล่าว และโครงสร้างกฎหมายในการรองรับการอพยพของรัฐไทยยังคงมีข้อจำกัดและเหมารวมคนกลุ่มนี้ว่าเป็นผู้เข้าเมืองโดยผิดกฎหมายจนทำให้ผู้อพยพยเหล่านี้ตกอยู่ในสถานะไร้รัฐไร้สัญชาติที่ส่งผลมาจนถึงปัจจุบันและส่งผลกระทบต่อมายังรุ่นลูกและรุ่นหลานด้วย การดำรงอยู่ของคนไร้รัฐไร้สัญชาติในจังหวัดอุบลราชธานี ส่งผลให้ชีวิตของพวกเขาตกอยู่ในสภาพความเปราะบางในชีวิตที่เกิดขึ้นทั้งในมิติภาพ การเดินทาง การทำงาน และสิทธิในการครอบครองกรรมสิทธิ์ต่างๆ สถานการณ์ความเปราะบางจากความไร้รัฐไร้สัญชาติยังถูกทำให้เลวร้ายลงด้วยความไม่ชัดเจนในการตีความกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาสถานะบุคลล ส่งผลให้เจ้าหน้าที่รัฐจำนวนมากเลี่ยงโดยการใช้ดุลยพินิจ ซึ่งทำให้บุคคลไร้รัฐไร้สัญชาติถูกถ่วงรั้งให้คงอยู่ในความไร้รัฐไร้สัญชาติต่อไป ข้อเสนอจากงานวิจัยพบว่าความเปราะบางจากความไร้รัฐไร้สัญชาติเป็นสิ่งที่สามารถบรรเทาลงได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในมิติที่เกี่ยวข้องกับความเป็นอยู่ด้วยการเร่งพัฒนาสถานะให้ตรงกับข้อเท็จจริงและให้เกิดประสิทธิภาพ และควรพัฒนากลไกการดำเนินงานด้านสถานะบุคคลในเชิงกระจายอำนาจ ที่เปิดให้ชุมชนมีส่วนร่วม ตลอดทั้งเปิดโอกาสให้องค์กรปกครองท้องถิ่นและภาคประชาสังคมในพื้นที่เข้ามามีส่วนร่วมในการทำงานร่วมกับหน่วยงานภาครัฐที่มีหน้าที่หลัก โดยดำเนินการในลักษณะทีมเคลื่อนที่ (mobile registration teams)