เสียงร่ำไห้จากป่าดงหมู: ความจนและความทุกข์ตรมทางอารมณ์จากการแย่งยึดที่ดิน กรณีนโยบายทวงคืนผืนป่า ป่าดงหมู แปลง 2 จังหวัดมุกดาหาร

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลกระทบที่เกิดจากนโยบายทวงคืนผืนป่าในฐานะที่เป็นกระบวนการสะสมทุนโดยการแย่งยึดที่ดินว่า เป็นปมปัญหาของความยากจนและความทุกข์ตรมทางอารมณ์อย่างไร ข้อมูลในงานศึกษามาจากการสัมภาษณ์เชิงลึกตัวแทนครัวเรือนที่ได้รับผลกระทบจำนวน 50 ครอบครัว อายุระหว่าง 30 -75 ปี เป็นเพศชาย 15 คน เพศหญิง 35 คน ร่วมกับการสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วมในชีวิตประจำวันจำนวน 10 ครอบครัว โดยวิเคราะห์ผ่านแนวคิดการสะสมทุนโดยการแย่งยึด แนวคิด    วาทกรรมการอนุรักษ์และแนวคิดความทุกข์เชิงสังคม

ผลการศึกษาพบว่า การแย่งยึดที่ดินภายใต้นโยบายดังกล่าวเป็นปมปัญหาความยากจนเชิงโครงสร้างที่สัมพันธ์แนบแน่นกับความยากจนและความทุกข์ตรมทางอารมณ์ การสูญเสียที่ดินซึ่งเป็นปัจจัยการผลิตหลักของครัวเรือนได้ก่อให้เกิดภาวะ “รายได้ลด หนี้สินเพิ่ม ระบบการเงินล่มสลาย เสี่ยงส่งต่อหนี้ข้ามรุ่น" โดยพบว่า 32 ครัวเรือนจาก 50 ครัวเรือน มีรายได้ลดลงตั้งแต่ร้อยละ 0.66 – 85.4 ในกลุ่มนี้ มี 5 ครัวเรือนที่ระบบการเงินอยู่ในภาวะวิกฤต ในส่วนหนี้สินพบว่า มี 29 ครัวเรือน มีหนี้สินเพิ่มตั้งแต่ร้อยละ 400 – 800 ของหนี้สินก่อนถูกยึด ในจำนวนนี้มีถึง 26 ครัวเรือนที่ไม่มีศักยภาพในการชำระหนี้ตามสัญญา ส่วนความทุกข์ตรมทางอารณ์นั้นพบว่า การสูญเสียที่ดินโดยไม่เต็มใจและไม่ทันตั้งตัว ก่อให้เกิดความเครียดอย่างรุนแรง ส่งผลให้มีสมาชิกจำนวน 8 คนจาก 8 ครัวเรือนเป็นโรคชึมเศร้า 5 ครัวเรือนมีการใช้ความรุนแรงในครอบครัว และยังมี 29 ครัวเรือนที่ต้องแบกภาระสมาชิกในครอบครัวที่เป็นกลุ่มเปราะบางที่ล้วนมีภาวะพึ่งพิงสูง สะท้อนให้เห็นว่า นอกจากต้องเผชิญความทุกข์จนทางเศรษฐกิจแล้วยังต้องแบกรับความทุกข์ตรมทางอารมณ์ไปพร้อม ๆ กัน