การปรับตัวของชาวนาไทยช่วงวิกฤตโควิด-19 ภายใต้พลวัตการผลิตและตลาดข้าวของชุมชนบ้านเขากลาง จังหวัดพัทลุง

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการปรับตัวของชาวนาในช่วงวิกฤตโควิด-19 และศึกษาปัจจัยหรือเงื่อนไขในการปรับตัวเพื่อการดำรงอยู่ของชาวนาในช่วงวิกฤตโควิด-19 ภายใต้พลวัตการผลิตและตลาดข้าวของชุมชนบ้านเขากลาง จังหวัดพัทลุง โดยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพในช่วงปี พ.ศ. 2564 - 2565 ซึ่งเก็บรวบรวมข้อมูลจากเอกสารที่เกี่ยวข้อง การสังเกตแบบมีส่วนร่วม ตลอดจนการสัมภาษณ์แบบเจาะลึกและการสนทนากลุ่ม ผู้นำชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน เจ้าหน้าที่รัฐ ผู้ประกอบการค้าข้าวและชาวนากลุ่มวิสาหกิจชุมชน

ผลการวิจัยพบว่า การระบาดของโรคโควิด-19 และการล็อกดาวน์ของประเทศไทย รวมทั้งการควบคุมต่าง ๆ ได้ส่งผลกระทบต่อวิถีการดำรงชีวิตชาวนาในด้านการผลิตและตลาดข้าว ชาวนาในฐานะผู้ประกอบการเรียนรู้ที่จะปรับตัวต่อสภาพแวดล้อมของตลาดที่มี การเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลาและปรับปรุงการจัดการและทักษะใหม่ ๆ โดยมุ่งผลิตข้าวเพื่อขายในตลาดที่สร้างกำไรและค้นหาวิธีการและกลยุทธ์ต่าง ๆ เพื่อปรับปรุงคุณภาพของผลิตภัณฑ์ รวมทั้งการเพิ่มประสิทธิภาพในการผลิตด้วย การปรับตัวในการเปลี่ยนแปลงการผลิตข้าวสังข์หยดในช่วงวิกฤตโควิด-19 ชาวนามุ่งลดต้นทุนการผลิต การปรับสู่การทำนาอินทรีย์ การคัดเลือกสมาชิกชาวนาที่ผลิตข้าวสังข์หยด และการสร้างเครือข่ายผู้ประกอบการชาวนา ส่วนการปรับตัวต่อความต้องการบริโภคข้าวสังข์หยด ชาวนาเน้นการรักษาคุณภาพข้าว  การแปรรูปเพื่อเพิ่มมูลค่าข้าว และการสร้างผลิตภัณฑ์ใหม่ออกสู่ตลาดชุมชน งานแสดงสินค้า และเพิ่มช่องทางขายข้าวออนไลน์ เช่น เฟซบุ๊ก ไลน์ ในลักษณะผู้ประกอบการชาวนา จากการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 ที่มีผลต่อการออกมาซื้อสินค้าของผู้บริโภค ซึ่งปัจจัยหรือเงื่อนไขในการปรับตัวดังกล่าวอยู่ภายใต้การมีทุนสี่ประเภท ประกอบด้วยทุนมนุษย์ ทุนทางสังคม ทุนธรรมชาติและทุนการเงิน อย่างไรก็ตาม ราคาข้าวสังข์หยดมีราคาสูงกว่าข้าวธรรมดา ปริมาณข้าวสังข์หยดที่ผลิตได้มีไม่เพียงพอต่อความต้องการของตลาดจากกลุ่มผู้บริโภคที่รักสุขภาพ ซึ่งตลาดข้าวสังข์หยดยังเป็นตลาดขนาดเล็กและขายโดยกลุ่มชาวนาเองเป็นส่วนใหญ่ จากข้อค้นพบดังกล่าว นำไปสู่ข้อเสนอแนะว่า ภาครัฐควรให้การสนับสนุนและส่งเสริมกลยุทธ์การปรับตัวของชาวนาในการคิด ตัดสินใจ วางแผนและดำเนินการได้ด้วยตนเอง ซึ่งจะช่วยให้ชาวนาสามารถปรับตัวได้อย่างมีประสิทธิผลและมีเสถียรภาพในระดับท้องถิ่น รวมทั้งควรมีการบูรณาการการทำงานร่วมกันระหว่างหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชนและชาวนา ด้วยฐานความเข้าใจในความต้องการของผู้บริโภคที่รักสุขภาพที่นำไปสู่กระบวนการพัฒนาตลาดข้าวสังข์หยดและตลาดเฉพาะกลุ่มได้อย่างเป็นระบบและเป็นรูปธรรมมากขึ้น