พัฒนาการของการเคลื่อนไหวภาคประชาสังคมไทย ต่อปัญหาเขื่อนแม่น้ำโขง

บทคัดย่อ

ขบวนการเคลื่อนไหวทางสิ่งแวดล้อมของไทยในประเด็นเขื่อนขนาดใหญ่มีพัฒนาการไปตามเวลาและสถานที่อย่างไม่หยุดนิ่ง จากบริบทในประเทศสู่การสร้าง ธรรมาภิบาลข้ามพรมแดนด้านสิ่งแวดล้อม ปรากฏว่ามีความท้าทายจากพลวัตและความซับซ้อนของปัญหาเขื่อนแม่น้ำโขงหลายประการ ประการแรกคือ การปิดล้อมข้ามชาติ รัฐได้ขยายอำนาจในการควบคุมทรัพยากรธรรมชาติข้ามเขตแดนอธิปไตย ภายใต้พลวัตของความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างรัฐและทุน สอง ผลกระทบข้ามพรมแดนที่รุนแรง อันทำให้ระบบนิเวศแม่น้ำโขงเปลี่ยนไปอย่างไม่อาจหวนคืนมา และสาม การช่วงชิงทางภูมิรัฐศาสตร์ในลุ่มน้ำโขงที่หวนคืนมา  ภาคประชาสังคมไทยจึงมีปฏิบัติการเพื่อปรับตัวต่อปัจจัยท้าทายเหล่านั้นหลายประการ ตั้งแต่ระดับครัวเรือนไปถึงระดับข้ามชาติ กล่าวคือ 1) การเปิดพื้นที่ทางความรู้ เพื่อผลเชิงนโยบายโดยบูรณาการความรู้พื้นบ้านและของประชาสังคมเข้ากับความรู้ภาครัฐที่มีอำนาจเหนือกว่า 2) การปรับตัวเชิงสถาบันตั้งแต่ระดับท้องถิ่นถึงระดับภูมิภาคในรูปประชาสังคมข้ามชาติ 3) การใช้กลไกด้านสิทธิมนุษยชนซึ่งเป็นความก้าวหน้าหนึ่งของขบวนการเคลื่อนไหวของไทย และ 4) การแก้ไขปัญหาผลกระทบที่ได้พัฒนาความรู้และความร่วมมือข้ามศาสตร์และภาคส่วน อย่างไรก็ตาม มีข้อคำนึงบางประการในการพัฒนาเพื่อให้รับมือต่อปัญหาที่หลากหลายและเลื่อนไหลได้ดีขึ้น ได้แก่ 1) การวิเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงอำนาจของตัวแสดงต่าง ๆ มากขึ้น ซึ่งรวมถึงตัวแสดงต่าง ๆ ในภาคประชาสังคมเอง ในบางครั้งต้องวิเคราะห์พ้นจากความคิดแบบคู่ตรงกันข้าม 2) การขยายการผลิตสร้างพื้นที่ภาคประชาสังคม ซึ่งการรวมเอา (inclusion) มีความจำเป็นมากขึ้น ในขณะที่การแบ่งแยก (exclusion) ยังต้องเข้มงวดภายใต้การมีเอกภาพ และ 3) การใช้หลายแนวคิดและปฏิบัติการหลายด้านหลายระดับ ซึ่งต้องเป็นไปอย่างมีปฏิสัมพันธ์ มีพลวัตและมีความยืดหยุ่น