พุทธศาสนาในเวียดนาม: ประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และความสัมพันธ์ทางสังคม

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติศาสตร์และพัฒนาการทางพระพุทธศาสนา  บทบาททางสังคมวัฒนธรรม และวิเคราะห์แนวโน้มพระพุทธศาสนาในประเทศเวียดนาม โดยการวิจัยเชิงเอกสารและการวิจัยภาคสนาม ในพื้นที่เวียดนามเหนือ เวียดนามกลาง และเวียดนามใต้ ผลการศึกษา พบว่า ในยุคแรก เวียดนามอยู่ภายใต้การปกครองของจีนนับพันปี จึงได้รับอิทธิพลพุทธศาสนา เต๋า และการบูชาบรรพชน ต่อมาตกเป็นอาณานิคมฝรั่งเศส พุทธศาสนาเสื่อมโทรมลงมาก แม้พุทธศาสนิกเองถูกลดบทบาทในการบริหารประเทศ จนเกิดขบวนการกู้ชาติต่อต้านฝรั่งเศส โดยพระสงฆ์เป็นผู้นำประท้วงเพื่อพิทักษ์พุทธศาสนาทำอัตวินิบาตเผาตัวเอง  มีการจัดตั้งสมาคมพุทธบริษัทเวียดนาม ในยุคหลังอาณานิคม องค์กรสงฆ์ถูกแบ่งเป็นภาคเหนือในระบอบสังคมนิยม และภาคใต้ในระบอบประชาธิปไตย ตามการแบ่งประเทศเวียดนามในมติการประชุมที่เจนีวา  ภายหลังเมื่อโฮจิมินห์ปลดปล่อยเวียดนามเหนือและยึดไซง่อนได้รวมประเทศเวียดนามเป็นหนึ่งเดียว องค์กรทางศาสนาจึงปรับตัวให้เข้ากับจุดมุ่งหมายและหลักการของระบอบสังคมนิยมคอมมิวนิสต์

          บทบาททางสังคมและวัฒนธรรมของพุทธศาสนาในเวียดนาม พบว่า พุทธศาสนาในเวียดนามส่วนใหญ่เป็นนิกายมหายานมีบทบาทในทางภาคเหนือซึ่งมีศาสนิกส่วนมากเป็นกลุ่มชาติพันธุ์กิงห์ (Kinh) มีคติในเรื่องพระโพธิสัตว์และแดนสุขาวดีมีอิทธิพลต่อวิถีความเชื่อของประชาชนมาก ขณะที่นิกายเถรวาท มีบทบาทในทางภาคใต้ มีศาสนิกชนส่วนใหญ่เป็นกลุ่มชาติพันธุ์เขมร มีวิถีพุทธเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตนในแบบวัฒนธรรมเขมร โดยมีวัดและเจดีย์ที่เป็นภาพสะท้อนความหลากหลายเชิงวัฒนธรรมที่ได้รับอิทธิพลทั้งจากจีน อินเดีย และตะวันตก ทั้งยังมีประเพณีและพิธีกรรมที่สำคัญคือ พิธีที่เกี่ยวเนื่องกับวันสำคัญของพระพุทธเจ้าและพระโพธิสัตว์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งวันประสูติและตรัสรู้ และพิธีอีกอย่างหนึ่งคือ พิธีเต๊ด (Tet) คือเทศกาลวันต้นปีใหม่ ที่ให้ความสำคัญกับบุคคล บรรพบุรุษ และเทพเจ้า นอกจากนี้ พระสงฆ์ยังมีบทบาทในด้านการส่งเสริมการศึกษา การสังคมสงเคราะห์ การพัฒนาชุมชน การส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม โดยมีองค์กรสงฆ์ทั้งในระดับส่วนกลาง ระดับจังหวัด และระดับอำเภอ มีบทบาทในการบริหารและบริการในด้านต่าง ๆ 

          แนวโน้มและทิศทางพุทธศาสนาในเวียดนาม พบว่าความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับศาสนาในเวียดนาม ดำเนินการโดยผ่านกิจกรรมทางศาสนาและกิจกรรมวัฒนธรรมประเพณี เพื่อคลี่คลายความขัดแย้งในอดีตและเพิ่มความเป็นเสถียรภาพทั้งสองฝ่าย ในส่วนของสถานการณ์ทางพุทธศาสนา ได้รับการคลี่คลายและให้เกิดทิศทางไปในทางที่ดีหลังจากที่ท่าน ติช นัท ฮันห์ สามารถกลับไปเยือนบ้านเกิดที่เวียดนามได้ภายใต้การต้อนรับอย่างอบอุ่นและได้รับความสนใจจากต่างประเทศ  ประกอบกับเวียดนามได้เป็นเจ้าภาพจัดการประชุมชาวพุทธนานาชาติ ที่มีชาวพุทธร่วมประชุมมากที่สุด เมื่อ พฤษภาคม พ.ศ.2551 อย่างไรก็ตาม พุทธศาสนาในเวียดนามต้องดำเนินการภายใต้การกำกับของรัฐ และมีบทบาทในท่ามกลางความหลากหลายภายใต้ความเชื่อดั้งเดิมและศาสนาอื่น ในลักษณะเป็น “พุทธศาสนาแบบเวียดนาม” รวมทั้งเป็นเครื่องมือสำคัญประการหนึ่งในการดำเนินความสัมพันธ์ระหว่างประเทศของเวียดนามกับนานาประเทศ