รำเป็นบท กลอนเป็นครู: อุปลักษณ์มโนทัศน์ชาวใต้ในกลอนโนรา

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์อุปลักษณ์มโนทัศน์ในกลอนรำโนรา โดยมุ่งเน้นศึกษา บทสรรเสริญครูและบทครูสอน ซึ่งเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของพิธีกรรมโนราโรงครู ที่สะท้อนวิถีชีวิต  ความเชื่อ และโลกทัศน์ของชุมชนภาคใต้ของไทย งานวิจัยนี้ใช้แนวคิดอุปลักษณ์มโนทัศน์ของ เลคอฟ และ จอห์นสัน เป็นกรอบการวิเคราะห์  โดยมองว่าอุปลักษณ์มิใช่เพียงกลวิธีทางภาษา แต่เป็นกลไกพื้นฐานของความคิดมนุษย์ การศึกษาครั้งนี้ดำเนินการวิจัยในลักษณะเชิงคุณภาพ โดยใช้วิธี Metaphor Identification Procedure (MIP) ในการวิเคราะห์ ข้อมูลเป็นคำกลอนจากการถอดความในพิธีจริง ซึ่งถือเป็น “Authentic Data” ที่มีบริบททางวัฒนธรรมอย่างชัดเจน กลอนถูกจัดเรียงเป็นหน่วยละ 4 วรรค พร้อมรหัสอ้างอิงเพื่อความเป็นระบบ จากกลอนรวม 48 วรรค ผลการศึกษาพบอุปลักษณ์สำคัญ 5 หมวด ได้แก่ 1) ความรู้ คือของเหลว 2) ศิลปะคือพิธีกรรม 3) การเรียนรู้คือการเดินทางอันมีแบบแผน 4) เสียงคือทรัพย์สิน และ 5) ครูคือเทพ อุปลักษณ์ทั้งหมดชี้ให้เห็นว่ากลอนโนราเป็นพื้นที่ทางภาษาและวัฒนธรรมที่แฝงด้วยระบบคิดและคติความเชื่ออย่างเป็นระบบ ทั้งยังแสดงให้เห็นการผสานกันของอุปลักษณ์สากลและอุปลักษณ์เฉพาะวัฒนธรรมอันช่วยให้เข้าใจศิลปะการแสดงโนราในมิติความหมายที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น