สัญญะทางสังคมในภาพยนตร์ที่ดัดแปลงจากตำนานอีสาน ช่วงปี พ.ศ. 2523 - 2561

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้เป็นการศึกษาสัญญะทางสังคมผ่านภาพยนตร์ในฐานะที่เป็นเครื่องมือบันทึกประวัติศาสตร์ ซึ่งเรื่องเล่าในอดีตหรือสิ่งที่ปรากฏอยู่ในภาพยนตร์เป็นการผลิตซ้ำทางวัฒนธรรมที่สามารถนำมาถอดรื้อเพื่อตีความหมายใหม่ได้ การศึกษามีกลุ่มตัวอย่างเป็นภาพยนตร์ไทยที่ดัดแปลงจากตำนานอีสาน จำนวน 5 เรื่อง จาก 3 ช่วง ได้แก่ ทศวรรษ 2520 เรื่อง ก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ (พ.ศ. 2523), ทุ่งกุลาร้องไห้ (พ.ศ. 2524) ทศวรรษ 2540 เรื่อง 15 ค่ำ เดือน 11 (พ.ศ. 2545), คนไฟบิน (พ.ศ. 2549), และทศวรรษ 2560 เรื่อง นาคี 2 (พ.ศ. 2561) โดยใช้แบบสังเกตในการเก็บข้อมูลตามกระบวนการของแนวคิดสัญญวิทยาทางสังคม (Social Semiotics) ซึ่งมี 3 ขั้นตอน ได้แก่ 1) รวบรวมทรัพยากรทางสัญญะเพื่อทำการจัดกลุ่มแบ่งประเภท 2) ทำความเข้าใจการใช้สัญญะ และ 3) ตีความใหม่

จากการศึกษาพบว่า ภาพยนตร์ที่ดัดแปลงจากตำนานอีสานมีพัฒนาการจากความเป็นท้องถิ่นนิยมมาสู่ความเป็นสมัยใหม่ กล่าวคือ ในทศวรรษ 2520 ภาพยนตร์มีการนำเสนอภาพสิ่งแวดล้อมที่มีความกันดาร การแย่งชิงแหล่งทรัพยากรธรรมชาติ วิถีชีวิตที่ต่อสู้ดิ้นรนกับความแห้งแล้ง และสอดแทรกประเพณีวัฒนธรรมแบบอนุรักษ์นิยม ต่อมาในทศวรรษ 2540 มีการเชิดชูความเป็นอีสานตามกระแสท้องถิ่นนิยม และทศวรรษ 2560 มีการรับอิทธิพลจากต่างถิ่นที่แผ่เข้ามาในรูปแบบสิ่งของเครื่องใช้ในการอุปโภคและบริโภคในชีวิตประจำวัน ประเพณีวัฒนธรรมได้พัฒนามาสู่การส่งเสริมการท่องเที่ยว ทำให้เกิดสภาวะที่เป็นการผสมผสานกันระหว่างความเป็นสมัยเก่าและสมัยใหม่อย่างไม่มีขอบเขต นอกจากนี้ ในด้านทัศนคติของตัวละครหลักในทศวรรษ 2520 มีการพึ่งพาความเชื่อความศรัทธาที่มีต่อสิ่งลี้ลับ การเอาตัวรอดจากความอดอยาก ตัวละครหลักในทศวรรษ 2540 และทศวรรษ 2560 พบว่ามีแรงต่อต้านจากชุดคำถามที่ได้รับอิทธิพลจากสื่อสารมวลชนและการศึกษาที่มีความเป็นวิทยาศาสตร์ มีความคิดที่ก้าวหน้า มีอุดมการณ์ท้าทายต่อกฎกติกาดั้งเดิม ซึ่งในกรณีนี้ การถวิลหาอดีตจึงเป็นเสมือนตัวเชื่อมระหว่างการเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ภาวะร่วมสมัย