“บ่าจั๋วคอ”: เทพเจ้าแห่งเงินตรายุคหลัง “โด่ยเหมย” เวียดนาม

บทคัดย่อ

เดิมที “บ่าจั๋วคอ” (Bà Chúa Kho) คือเทพเจ้าประจำหมู่บ้านโก่เหม๊ ตำบลหวู้นิง อำเภอเมือง จังหวัดบั๊กนิง ซึ่งมีเพียงคนในหมู่บ้านให้การเคารพบูชาเท่านั้น แต่ภายหลังที่เวียดนามเปิดประเทศ และผนวกตัวเองเข้ากับระบบทุนนิยมโลกนับตั้งแต่ปลายทศวรรษที่ 1980 เป็นต้นมา ทำให้มีผู้คนจากภายนอกหมู่บ้าน เดินทางไปยังศาลเจ้า “บ่าจั๋วคอ” เพื่อ “ยืมเงินทุน” (vay vốn) หรือ “ขอเงินขวัญถุง” (xin lộc rơi lộc vãi) กันเป็นจำนวนมาก เพราะเชื่อว่า “เงิน” ของ “บ่าจั๋วคอ” มีพลังอำนาจที่จะทำให้ “เงิน” ของตนเองเพิ่มพูนขึ้นได้

บทความนี้ ตั้งคำถามว่า ปรากฏการณ์ “บ่าจั๋วคอ” ที่เกิดขึ้นสะท้อนให้เห็นการเปลี่ยนแปลงในสังคมเวียดนามอย่างไร? โดยนำเสนอว่า การปรากฏตัวของการบูชา “บ่าจั๋วคอ” ในฐานะเทพเจ้าแห่งการเพิ่มพูนเงินทองในสังคมเวียดนามนั้น เป็นผลมาจากการสร้างความหมายใหม่ให้กับ “บ่าจั๋วคอ” ของคนนอกหมู่บ้าน โดยเฉพาะคนเมือง ซึ่งแตกต่างจากความเชื่อดั้งเดิมของชาวบ้านในหมู่บ้าน โดยมีผลสืบเนื่องมาจากการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเศรษฐกิจของเวียดนาม จากระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนจากส่วนกลางสู่ระบบเศรษฐกิจแบบตลาดหรือทุนนิยม ซึ่ง “เงินตรา” กลายมาเป็นปัจจัยสำคัญต่อความอยู่ดีมีสุขของชีวิต ดังนั้นคนเมืองจึงหันมาพึ่งพาเจ้าแม่ “บ่าจั๋วคอ” เพื่อช่วยให้ตนเองเข้าถึงทรัพยากร (เงินตราและความร่ำรวย) ที่มีอยู่อย่างจำกัดและต้องแข่งขันกันสูงในระบบเศรษฐกิจแบบตลาดหรือทุนนิยมโลก