สถานภาพความขัดแย้งด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก กรณีศึกษาทรัพยากรน้ำจืด ทรัพยากรทะเลและชายฝั่ง และขยะมลพิษ

สกฤติ   อิสริยานนท์; เมทินา   อิสริยานนท์

ผู้แต่ง

สกฤติ อิสริยานนท์ -
เมทินา อิสริยานนท์

คำสำคัญ:

ความขัดแย้งด้านทรัพยากรธรรมชาติ, เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก, ทะเลและชายฝั่ง, ขยะมลพิษ

บทคัดย่อ

การวิจัยสถานภาพความขัดแย้งด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในพื้นที่เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก: กรณีทรัพยากรน้ำจืด ทรัพยากรทะเลและชายฝั่ง และขยะมลพิษ” มีเป้าหมายเพื่อศึกษาสถานภาพของความขัดแย้ง ตลอดจนนำแนวทางในการจัดการปัญหาความขัดแย้งในพื้นที่เขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก (EEC) โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ จากการเก็บข้อมูลเอกสารที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในพื้นที่ และการสังเกตการณ์แบบไม่มีส่วนร่วม ผลการวิจัยพบว่า ความขัดแย้งในพื้นที่ EEC ส่วนใหญ่เกิดจากการขยายตัวของกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่ใช้ทรัพยากรร่วมกันโดยขาดระบบบริหารจัดการที่เป็นธรรม ความขัดแย้งที่เด่นชัดได้แก่ ความขัดแย้งระหว่างภาคอุตสาหกรรมกับชุมชนในเรื่องการจัดการขยะอุตสาหกรรม ความขัดแย้งจากการถมทะเลเพื่อพัฒนาท่าเรือ และความขัดแย้งเรื่องการจัดสรรน้ำระหว่างภาคการผลิตและภาคเกษตรกรรม การจัดการความขัดแย้งมักเริ่มจากการร้องเรียน การชุมนุม การใช้ช่องทางกฎหมาย และการเจรจาอย่างไม่เป็นทางการ ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายประกอบด้วย 1) การจัดตั้งศูนย์เฝ้าระวังความขัดแย้งโดยใช้แนวคิดสันติวิธี 2) การสร้างฐานข้อมูลร่วมระหว่างภาคีเครือข่าย 3) การพัฒนาตัวชี้วัดความเสี่ยงความรุนแรงในพื้นที่ 4) การส่งเสริมพื้นที่กลางเพื่อการสื่อสารและการเจรจาอย่างสันติ และ 5) การมีมาตรการเยียวยาและชดเชยอย่างเป็นธรรมต่อผู้ได้รับผลกระทบ

เอกสารอ้างอิง

ภาษาไทย

กิตติศักดิ์ ตันติพิพัฒน์กุล. (2550). บทบาทของชนชั้นนำท้องถิ่นในกระบวนการมีส่วนร่วมของประชาชนเกี่ยวกับกาiจัดการทรัพยากรน้ำในอ่างเก็บน้ำประแสร์ จังหวัดระยอง: วิเคราะห์เชิงเศรษฐศาสตร์การเมือง. งานนิพนธ์หลักสูตรรัฐศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาเศรษฐศาสตร์การเมืองและการบริหารจัดการ, มหาวิทยาลัยบูรพา.

ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์. (2566). ตำราปฏิบัติการวิจัยทางสังคม. จันทบุรี: คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏรำไพพรรณี.

ชาย โพธิสิตา. (2554). ศาสตร์และศิลป์แห่งการวิจัยเชิงคุณภาพ (พิมพ์ครั้งที่ 5). กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.

ณัชทิชา จันทร์อินทร์. (2558). ธรรมาภิบาลในการจัดการสิ่งแวดล้อมขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กรณีศึกษาเทศบาลตำบลศรีธาตุ จังหวัดอุบลราชธานี. วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต, การจัดการสิ่งแวดล้อม, คณะบริหารการพัฒนาสิ่งแวดล้อม, สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์.

นักวิชาการ. (2567, 9 กุมภาพันธ์). สัมภาษณ์.

นิธิ เนื่องจํานงค์. (2552). รัฐที่ (ยังคง) ขับเคลื่อนการพัฒนา: พัฒนาการของคำอธิบายและประเด็นในการศึกษาวิจัย. Thai Journal of East Asian Studies, 13(2), 71-100.

พิมพ์ประไพ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา และชัยณรงค์ เครือนวน. (2562). สิทธิชุมชนกับการจัดการทรัพยากรธรรมชาติในท้องถิ่น หลักคิดและความเป็นจริงทางสังคม: กรณีศึกษาพื้นที่ชายฝั่งทะเลตะวันออก. วารสารการเมือง การบริหาร และกฎหมาย, 11(3), 39-63.

ภาคประชาสังคมจังหวัดฉะเชิงเทรา. (2566, 20 ธันวาคม). สัมภาษณ์.

ภาคประชาสังคมจังหวัดระยอง. (2566, 29 พฤศจิกายน). สัมภาษณ์.

เมทินา อิสริยานนท์. (2562). การทบทวนและปรับยุทธศาสตร์การพัฒนาของโครงการพัฒนาพื้นที่ชายฝั่งทะเลตะวันออก สู่การเป็นประเทศอาเซียนในจังหวัดฉะเชิงเทรา: กรณีการจัดการขยะของเสียอันตรายจากโรงงานอุตสาหกรรม. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 7(2). 1-22.

วชิรศักดิ์ ลิ้มรักธรรม. (2563). ความขัดแย้งด้านสิ่งแวดล้อมกับการพัฒนาอุตสาหกรรมในภาคตะวันออก. วารสารสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, 46(1), 77-104.

วันชัย วัฒนศัพท์. (2550). ความขัดแย้ง: หลักการและเครื่องมือแก้ปัญหา.... (พิมพ์ครั้งที่ 3). ขอนแก่น: ศิริภัณฑ์ออฟเซ็ท.

วันชัย วัฒนศัพท์. (2552). การจัดการความขัดแย้งด้วยสันติวิธี. วันที่ค้นข้อมูล 22 เมษายน 2568, เข้าถึงได้จาก https://wiki.kpi.ac.th/index.php?title=การจัดการความขัดแย้งด้วยสันติวิธี

สกฤติ อิสริยานนท์ และชยาภรณ์ จตุรพรประสิทธิ์. (2564). การถือครองที่ดินในพื้นที่อ่าวตราด จังหวัดตราด ความขัดแย้งและทางเลือกการแก้ไขปัญหา. วารสารด้านการบริหารรัฐกิจและการเมือง, 10(1), 19-41.

สถาบันดำรงราชานุภาพ. (2539). คู่มือการแก้ไขปัญหาความขัดแย้ง. กรุงเทพฯ: สถาบันดำรงราชานุภาพ กระทรวงมหาดไทย.

สถาบันดำรงราชานุภาพ. (2551). การจัดการความขัดแย้งด้วยสันติวิธี. กรุงเทพฯ: สถาบันดำรงราชานุภาพ กระทรวงมหาดไทย.

สมนึก จงมีวศิน และคณะ. (2563). การป้องกันและการจัดการความขัดแย้งในการใช้ทรัพยากรน้ำ: กรณีศึกษาพื้นที่ระเบียงเศรษฐกิจพิเศษภาคตะวันออกและพื้นที่เกี่ยวเนื่อง. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัย และนวัตกรรม.

สำนักงานคณะกรรมการนโยบายเขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก. (2563). รายงานประจำปี 2563. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการนโยบายเขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก.

สำนักงานคณะกรรมการนโยบายเขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก. (2566). อีอีซี รุกสร้างการมีส่วนร่วมคนพื้นที่ เปิดฟังความเห็นแผนภาพรวม ฯ อีอีซี ระยะ 2 ต่อเนื่อง ชูเข็มทิศหลักพัฒนาต้นแบบพื้นที่ ลงทุนเพิ่มขีดความสามารถไทยพัฒนาเมืองทันสมัย ดึงคนอยู่อาศัยทั่วโลก. วันที่ค้นข้อมูล 30 เมษายน 2568, เข้าถึงได้จาก https://www.eeco.or.th/th/news/1650

อภิชัย พันธุ์เพ็ง. (2560). ผลกระทบจากการพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษต่อชุมชนในภาคตะวันออก. วารสารรัฐศาสตร์และนโยบายสาธารณะ, 11(2), 115-134.

โอเพ่นดีเวลลอปเม้นท์ไทยแลนด์. (2562). ผลกระทบทางสังคมและสิ่งแวดล้อมจากการพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษ. วันที่ค้นข้อมูล 22 เมษายน 2568, เข้าถึงได้จาก https://thailand.opendevelopmentmekong.net/th/topics/social-and-environmental-impacts/

โอฬาร ถิ่นบางเตียว. (2559). จากความยุติธรรมในการพัฒนาฯ ถึงการลุกขึ้นสู้ของคนภาคประชาชนในภาคตะวันออกกับยุทธศาสตร์ 3-4-5. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 4(1), 131-156.

ภาษาอังกฤษ

Agrawal, A., & Gibson, C. C. (1999). Enchantment and disenchantment: the role of community in natural resource conservation. World development, 27(4), 629-649.

Cao, Q., Feng, Z., Yang, R., & Yang, C. (2024). Conflict and natural resource condition: An examination based on national power heterogeneity. Resources Policy, 89,

Demasi, B., Prado, N., Lima, F., El-Hani, C., & Pardini, R. (2024). Describing viewpoints on human-nature relationships to unveil socio-environmental conflicts and support community-based projects. People and Nature, 7, 475-492.

Escalante, E. (n.d.). How do local non-state actors shape the emergence and evolution of natural resource-based conflict?. Retrieved May 4, 2025, from https://ssrn.com/abstract=5133023.

Galtung, J. (1969). Violence, Peace, and Peace Research. Journal of Peace Research, 6(3), 167-191. Retrieved May 4, 2025, from http://www.jstor.org/stable/422690

Gurr, R. (1970). Why Men Rebel. Princeton: Princeton University Press.

Homer-Dixon, T. (1999). Environment, Scarcity, and Violence. Princeton: Princeton University Press.

UNDP. (1997). Governance for sustainable human development – a UNDP policy document. United Nations Development Programme. Retrieved May 4, 2025, from http://mirror.undp.org/magnet/policy/

Vesco, P., Dasgupta, S., De Cian, E., & Carraro, C. (2020). Natural resources and conflict: A meta-analysis of the empirical literature. Ecological Economics, 172.