ยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี กับอนาคตการศึกษาไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้นำเสนอประเด็นจากงานศึกษาเรื่อง “รูปแบบโรงเรียนที่เหมาะสมกับยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี” ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความสอดคล้องระหว่างยุทธศาสตร์ชาติกับการบริหารจัดการของโรงเรียน โดยทำการศึกษาเปรียบเทียบระหว่างโรงเรียนทางเลือก 2 โรงเรียน ได้แก่ โรงเรียนเพลินพัฒนาและโรงเรียนดรุณสิกขาลัย กับโรงเรียนรูปแบบเดิมของกระทรวงศึกษาธิการ 2 โรงเรียน ได้แก่ โรงเรียนแก่นทองอุปถัมภ์และโรงเรียนวิชูทิศ เพื่อเปรียบเทียบความสามารถในการตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงคนสู่ศตวรรษที่ 21 และการนำยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปีไปปฏิบัติ โดยอาศัยวิธีวิจัยเชิงคุณภาพผ่านการสัมภาษณ์เชิงลึก เพื่อศึกษาทั้งยุทธศาสตร์ของโรงเรียน โครงการและกิจกรรมภายในโรงเรียน รวมถึงกระบวนการปฏิบัติงานของโรงเรียนทั้ง 7 หมวดตามกรอบเกณฑ์คุณภาพการศึกษาเพื่อการดำเนินการที่เป็นเลิศ (EdPEx) และใช้วิธีวิจัยเชิงปริมาณผ่านการเก็บรวบรวมข้อมูลผ่านแบบสำรวจรายการ เพื่อพิจารณาความสอดคล้องในการถ่ายทอดยุทธศาสตร์การศึกษาแห่งชาติไปสู่การปฏิบัติในระดับโรงเรียนในภาพรวม พร้อมทั้งอาศัยการวิจัยเอกสารทบทวนเอกสารที่เกี่ยวข้อง เพื่อศึกษาการถ่ายทอดยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี ไปสู่แผนระดับต่างๆ ผลการศึกษาพบว่าโรงเรียนรูปแบบเดิมของกระทรวงศึกษาธิการให้ความสำคัญกับการถ่ายทอดยุทธศาสตร์การศึกษาระดับประเทศมาสู่ยุทธศาสตร์ของโรงเรียนเป็นอย่างมาก ดังจะเห็นได้จากในการทบทวนวิสัยทัศน์ ยุทธศาสตร์ของโรงเรียนมีการคำนึงถึงยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี แผนระดับต่างๆ ยุทธศาสตร์การศึกษาระดับประเทศ รวมถึงนโยบายต่างๆ เพื่อนำมากำหนดวิสัยทัศน์และยุทธศาสตร์ของโรงเรียนต่อไป ขณะที่โรงเรียนทางเลือกไม่ได้ให้ความสำคัญกับยุทธศาสตร์หรือแผนระดับประเทศมากนัก อย่างไรก็ดี แนวทางในการจัดการเรียนการสอนและการบริหารจัดการของโรงเรียนทางเลือกมี ความสอดคล้องกับยุทธศาสตร์หรือแผนระดับประเทศ เนื่องจากโรงเรียนเหล่านี้อาศัยการถอดบทเรียนจากองค์กรหรือประเทศที่ประสบความสำเร็จด้านการพัฒนาการศึกษาโดยตรง ด้วยเหตุนี้ โรงเรียนทางเลือกจึงถือว่าเป็น “ผู้มาก่อนกาล” เนื่องจากการจัดการเรียนการสอนของโรงเรียนนั้นได้คำนึงถึงสถานการณ์ แนวโน้ม บริบทและสภาพแวดล้อมของโลกโดยตรง ขณะที่การกำหนดยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปีก็คำนึงถึงบริบทเดียวกัน จึงส่งผลให้ยุทธศาสตร์การบริหารของโรงเรียนทางเลือกมีความสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี รวมถึงแผนระดับต่างๆ ของประเทศไปโดยปริยาย กล่าวโดยสรุป โรงเรียนทางเลือกมีรูปแบบที่เหมาะสมในการตอบสนองต่อเป้าหมายของยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี มากกว่าโรงเรียนรูปแบบเดิมของกระทรวงศึกษาธิการโดยเปรียบเทียบ เนื่องจากมีระบบการบริหารจัดการภายในโรงเรียนที่สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี จากผลการศึกษาดังกล่าวนำมาสู่ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ดังนี้ (1) การจัดการศึกษาของโรงเรียนรูปแบบเดิมของกระทรวงศึกษาธิการที่คำนึงถึงเฉพาะยุทธศาสตร์หรือแผนระดับประเทศอาจไม่เพียงพอและไม่เท่าทัน จำเป็นต้องคำนึงถึงสถานการณ์ แนวโน้ม บริบทและสภาพแวดล้อมทั้งภายในและภายนอกประเทศ เพื่อให้การศึกษาไทยมีคุณภาพและได้มาตรฐานสากล (2) รัฐบาลและกระทรวงศึกษาธิการควรมีการทบทวนนโยบายทางการศึกษาและทบทวนหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานร่วมกับโรงเรียน เพื่อลดข้อจำกัดในการจัดการเรียนการสอน เช่น กระบวนการที่เป็นพิธีกรรมต่างๆ ตัวชี้วัดในหลักสูตรแกนกลางซึ่งอาจมีมากเกินความจำเป็น เพื่อเพิ่มความคล่องตัวในการบริหารจัดการและในการพัฒนากระบวนการจัดเรียนการสอน (3) ควรส่งเสริมและสนับสนุนให้มีโรงเรียนทางเลือกมาจัดการการศึกษา มากขึ้น ซึ่งเป็นประโยชน์ทั้งการลดภาระของภาครัฐ และได้ผลสัมฤทธิ์ที่ตอบสนองบริบทได้ดีขึ้น ทั้งนี้ รัฐต้องมีความชัดเจนของนโยบาย และจริงจังในการส่งเสริมสนับสนุนโรงเรียนทางเลือก