กลวิธีการใช้ภาพพจน์แบบอุปมาในธรรมบรรยายสำหรับบรรพชิตและคฤหัสถ์ ของพระโพธิญาณเถร (ชา สุภทฺโท)

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษากลวิธีการใช้ภาพพจน์อุปมาในธรรมบรรยายของ         พระโพธิญาณเถร (ชา สุภทฺโท) 2) ศึกษาเปรียบเทียบภาพพจน์อุปมาในธรรมบรรยายของพระโพธิญาณเถร    (ชา สุภทฺโท) สำหรับบรรพชิตและคฤหัสถ์ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของงานวิจัยที่ศึกษากลวิธีทางภาษาในธรรมบรรยายของพระโพธิญาณเถร (ชา สุภทฺโท) เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ใช้การวิจัยเชิงเอกสาร การวิเคราะห์ข้อมูลมาจากหนังสือธรรมบรรยายของพระโพธิญาณเถร (ชา สุภทฺโท) จำนวน 67 เล่ม

ผลการวิจัยพบว่า 1) กลวิธีการใช้ภาพพจน์อุปมาที่พบมีลักษณะโดดเด่น โดยลักษณะการใช้ภาพพจน์อุปมาสำหรับบรรพชิต มีการเปรียบเทียบระหว่างนามธรรมกับรูปธรรม และรูปธรรมกับรูปธรรม เช่น ใจเหมือนกับเสือ, จิตใจเหมือนกับใบไม้, ความทุกข์เปรียบประหนึ่งเสี้ยนหรือหนาม, การปฏิบัติภาวนาเหมือนกับจับปลา เป็นต้น ส่วนลักษณะการใช้ภาพพจน์อุปมาสำหรับคฤหัสถ์ มีการเปรียบเทียบระหว่างนามธรรมกับรูปธรรม และรูปธรรมกับรูปธรรมเช่นเดียวกัน เช่น จิตใจเปรียบเหมือนมีด, ศาสนาเปรียบประหนึ่งเกลือ, สังขารเปรียบเหมือนก้อนน้ำแข็ง, สังขารเปรียบประหนึ่งสิ่งของเครื่องใช้, ชีวิตคนเหมือนผลไม้ เป็นต้น 2) ผลการเปรียบเทียบภาพพจน์อุปมาสำหรับบรรพชิตและคฤหัสถ์ อุปมาแบบนามธรรมกับรูปธรรมสำหรับบรรพชิต นามธรรมเน้นเรื่องจิตใจ ความสุขและความทุกข์ เพื่อให้บรรพชิตได้พิจารณาถึงสิ่งที่ไม่มีรูป รู้ได้เฉพาะทางใจให้ลึกซึ้ง เข้าใจสิ่งที่เป็นนามธรรมซึ่งเป็นปัญหาได้อย่างกระจ่าง หมดความสงสัยในปัญหาที่เกิดขึ้น สำหรับคฤหัสถ์นามธรรมเน้นเรื่องพระพุทธศาสนาและหลักธรรมซึ่งเป็นสิ่งสำคัญที่ต้องนำไปศึกษาและปฏิบัติให้ได้ประโยชน์สูงสุด ส่วนการเปรียบเทียบภาพพจน์อุปมาแบบรูปธรรมกับรูปธรรมสำหรับบรรพชิต รูปธรรมเน้นเรื่องการปฏิบัติธรรมที่ต้องยึดถือและปฏิบัติอย่างเคร่งครัด สำหรับคฤหัสถ์ รูปธรรมเน้นเรื่องสังขารและชีวิตซึ่งเป็นสิ่งที่ประกอบและปรุงแต่งขึ้นเป็นร่างกายและจิตใจรวมกัน ในส่วนรูปธรรมที่นำมาเปรียบทั้งหมดจะเกี่ยวกับธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัว  คนส่วนใหญ่รู้จักและเคยมีประสบการณ์มาก่อน ทำให้สามารถสร้างมโนภาพ เข้าใจเรื่องธรรมะได้ชัดเจนและง่ายขึ้น