การจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน กรณีศึกษา: จังหวัดขอนแก่น และจังหวัดสงขลา

บทคัดย่อ

     การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาแนวทางการจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน กรณีศึกษา จังหวัดขอนแก่นและจังหวัดสงขลา 2) ศึกษาลักษณะการมีส่วนร่วมและระดับของชุมชนในการจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน กรณีศึกษา จังหวัดขอนแก่นและจังหวัดสงขลา (3) ศึกษาปัญหาของการจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน กรณีศึกษา จังหวัดขอนแก่นและจังหวัดสงขลา (4) เสนอแนะแนวการการจัดการภัยพิบัติโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน กรณีศึกษาจังหวัดขอนแก่นและจังหวัดสงขลา ใช้รูปแบบการวิจัยเชิงคุณภาพแบบกรณีศึกษา โดยการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้ให้ข้อมูลสำคัญจากหน่วยงานระดับภูมิภาค องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและชุมชน รวมทั้งสิ้น 30 คน จังหวัดละ 15 คน ซึ่งเป็นผู้ที่เกี่ยวข้องกับการจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน นอกจากนี้ยังมีการวิจัยเอกสารและการสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม ส่วนการวิเคราะห์ข้อมูลใช้วิธีการวิเคราะห์แบบอุปนัย และการสังเคราะห์ข้ามกรณีศึกษา
     ผลการศึกษาพบว่า 1) แนวทางการจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐานของทั้งสองกรณีศึกษามีการแบ่งขั้นตอนการปฏิบัติ 3 ขั้นตอน คือ ก่อนเกิดเหตุ ขณะเกิดเหตุ และหลังเกิดเหตุ โดยอยู่ในรูปแบบของคณะกรรมการและคณะทำงานแต่งตั้งโดยผู้ว่าราชการจังหวัดและเป็นการปฏิบัติตามพระราชบัญญัติป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยพ.ศ. 2550 2) ลักษณะการมีส่วนร่วม ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยโดยมีการเฝ้าระวังเหตุในชุมชน เข้าร่วมประชุมมีการออกความคิดเห็น และมีการจัดตั้งอาสาสมัครประจำ ชุมชน และระดับการมีส่วนร่วมของทั้งสองกรณีอยู่ในระดับการมีส่วนร่วมเพียงแต่ในนาม 3) สำหรับปัญหาของการจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐานของทั้งสองกรณีพบว่ามีปัญหาเรื่อง งบประมาณ ไม่เพียงพอในการจัดการภัยพิบัติตามที่ได้มีการวางแผนร่วมกันของภาคส่วนต่างๆ 4) ข้อเสนอแนะ หน่วยงานภาครัฐควรให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมอย่างแท้จริงในการจัดการภัยพิบัติ และควรมีการแก้ไขกฎหมาย โดยส่งเสริมให้มีส่วนร่วมในทุกระดับ เพื่อลดความเสี่ยงของประชาชนและส่งเสริมให้หน่วยงานภาครัฐและภาคประชาชนมีความรู้และขีดความสามารถในการจัดการรูปแบบการบูรณาการและให้ความสำคัญกับการนำขีดความสามารถของประชาชนมาใช้ให้เกิดประโยชน์ และมีประสิทธิภาพมากที่สุด
     จากการสังเคราะห์ข้ามกรณีศึกษาการจัดการภัยพิบัติอุทกภัยโดยอาศัยชุมชนเป็นฐาน ทั้ง 2 แห่ง พบว่า แนวทางการจัดการภัยพิบัติมีความคล้ายคลึงกัน สิ่งที่มีความแตกต่างกัน คือจังหวัดสงขลามีการวางแผนในระดับชุมชนแต่ละชุมชนโดยมีทุกภาคส่วนเข้าร่วมวางแผนและให้ความรู้ด้านภัยพิบัติแก่ชุมชน มีการจัดทำแผนที่น้ำท่วม จัดทำแผนที่กลุ่มคนเปราะบาง และการจัดทำบ้านพี่เลี้ยงหรือหัวหน้าซอยประจำซอยต่างๆ ซึ่งในการดำเนินการลักษณะนี้ของจังหวัดขอนแก่นไม่ได้ดำเนินการ และการมีส่วนร่วมที่แตกต่างกันโดยจังหวัดขอนแก่น การมีส่วนร่วมอยู่ในระดับที่ 4 ระดับการปรึกษาหารือ และ จังหวัดสงขลา อยู่ในระดับที่ 5 ซึ่งเป็นเพียงการปลอบใจ

* นักศึกษาปริญญาเอก ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชารัฐประศาสนศาสตร์ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง, 10240
** รองศาสตราจารย์ ดร. คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง, 10240
Corresponding author: pkobkarn@gmail.com