การพัฒนาสติเพื่อจัดการความเครียด

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้เป็นการนำเสนอ “การพัฒนาสติเพื่อจัดการความเครียด”  ความเครียดเป็นสภาวะที่กดดันบีบคั้นทางร่างกายและจิตใจก่อให้เกิดความเป็นทุกข์ ความเครียดจำแนกออกเป็น 2 ประเภท คือ ความเครียดทางร่างกายและความเครียดทางจิตใจ โดยมีสาเหตุมาจากภายใน คือ จิตใจ และสาเหตุภายนอก คือ สังคม สิ่งแวดล้อม ปัจจัย 4 การทำงาน ภาระหน้าที่ ครอบครัว การปรับตัว และความสัมพันธ์ที่ไม่ดี เป็นต้น สภาพความเครียดของคนในสังคมมาจากสภาพแวดล้อมภายนอก ได้แก่ สิ่งที่เป็นผลกระทบภายนอก และสภาพภายใน คือ จิตใจ จริตนิสัย  ส่วนปัญหาที่เกิดจากความเครียดจำแนกออกเป็น 4  ส่วน คือ  1) ปัญหาความเครียดทางร่างกาย คือ ความเครียดที่มีผลต่อร่างกาย เช่น ประสาท หัวใจ เป็นต้น  2) ปัญหาความเครียดทางอารมณ์ เช่น ความวิตกกังวล  ซึมเศร้า ท้อแท้ ก้าวร้าว เกลี้ยวกราด  นอนไม่หลับ เป็นต้น  3) ปัญหาความเครียดทางจิตใจ เช่น คิดในทางร้าย  คิดกังวลล่วงหน้า โกรธง่าย เป็นต้น  4) ปัญหาความเครียดทางพฤติกรรม เช่น มีพฤติกรรมก้าวร้าว พฤติกรรมสุ่มเสี่ยง เช่น กินยาระงับประสาทเป็นประจำ เป็นต้น

แนวทางการแก้ปัญหาความเครียดนั้น แก้ด้วยการฝึกสติตามหลักสติปัฏฐาน 4 ได้แก่
1) กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน การฝึกสติในรูปของการฝึกลมหายใจ ฝึกสติกับอิริยาบถหลักอิริยาบถย่อย ฝึกสติด้วยการพิจารณาสิ่งปฏิกูล พิจารณาธาตุในร่างกาย  2) เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือ การฝึกสติกำหนดความรู้สึกว่าความเครียดเป็นเพียงอาการที่ปรากฏ ไม่ใช่เราเป็นผู้เครียด 3) จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือ การฝึกสติกำหนดรู้ลักษณะของจิต เมื่อความเครียดเกิดในจิตก็กำหนดรู้ลักษณะของความเครียด ไม่ใช่จิตหรือเราเป็นผู้เครียด  4) ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือ การฝึกให้จิตใคร่ครวญความเครียดในฐานะที่เป็นสภาวธรรมที่เกิดขึ้น มีความไม่เที่ยง เป็นทุกข์และเป็นอนัตตา,  ความเครียดก็เป็นเพียงสภาวธรรม ไม่ใช่เราเป็นผู้เครียด เมื่อฝึกสติตามแนวทางสติปัฏฐาน 4 แล้ว จะสามารถแก้ปัญหาความเครียดได้