มโนทัศน์ “ตา” คือ พื้นที่ และ “ตา” คือภาชนะ: การวิเคราะห์ตามแนวคิดอรรถศาสตร์ปริชาน

บทคัดย่อ

ในบทความนี้ผู้วิจัยได้หยิบยกประเด็นการวิเคราะห์กลไกความหมายเชิงอุปลักษณ์เรื่อง มโนทัศน์ “ตา” คือภาชนะบรรจุ และ มโนทัศน์ “ตา” คือพื้นที่ ตามแนวคิดอุปลักษณ์เชิงมโนทัศน์ (Conceptual metaphor) ของจอร์จ เลคอฟ และ มาร์ค จอห์นสัน (Lakoff & Johnson, 1980) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการวิจัยเรื่อง การขยายความหมายของคำเรียกอวัยวะ “ตา” ในภาษาไทยตามแนวอรรถศาสตร์ปริชาน ซึ่งมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความหมายของอวัยวะ “ตา” ในภาษาไทย เพื่ออธิบายให้ถึงมโนทัศน์สำคัญของผู้ใช้ภาษาว่า ผู้ใช้ภาษามีวิธีการทำความเข้าใจต่อความหมายของคำว่า ตา ด้วยการเชื่อมโยงความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรมอย่างไร ข้อมูลคำว่า “ตา” ในการศึกษาครั้งนี้ พบอยู่ในรูปแบบของคำประสม และปรากฎร่วมเป็นคำซ้อนกับคำอื่นหลากหลายบริบท มโนทัศน์ความหมาย “ตา” คือพื้นที่ทั้งสิ้น 3 บริบทความหมาย มีถ้อยคำอุปลักษณ์เกี่ยวข้องกับคุณลักษณะของความเป็นพื้นที่ ได้แก่ กรอบคับแคบของหูตา ตากว้าง ตาต่ำ และ มโนทัศน์ ตา คือภาชนะบรรจุพบทั้งสิ้น 11 ความหมาย มีถ้อยคำอุปลักษณ์เกี่ยวข้องกับการบรรจุ ได้แก่ ปิดตา เปิดตา ดวงตาเป็นหน้าต่างของหัวใจ รกตา สะอาดตา ลานตา ตาว่าง เต็มตา ออกนอกตา เข้าตา ในตา จากการศึกษามโนทัศน์การบรรจุพบว่า ผู้ใช้ภาษาไทยเปรียบความหมายพื้นที่ของการมองเห็นถูกขยายสู่ความหมายพื้นที่ในเชิงวิสัยทัศน์ โดยสามารถวัดเป็นความสั้น-ยาว [ดีคือยาว] และ [แย่คือสั้น] กว้าง-แคบ [ดีคือกว้าง] และ [แย่คือแคบ] ต่ำ-สูง [มากคือเคลื่อนที่สูงขึ้น] และ [น้อยคือเคลื่อนที่ต่ำลง] สะท้อนเห็นถึงวิธีการเชื่อมสัมพันธ์ในระบบปริชานของผู้ใช้ภาษาว่า ตาเป็นอวัยวะที่พื้นที่มีขอบเขต มีระยะตำแหน่งขึ้นและลง อีกทั้งพบว่า ผู้ใช้ภาษาเปรียบสิ่งที่มองเห็นรวมถึงความรู้สึกนั้นถูกจัดวางอยู่ในพื้นที่หนึ่ง ๆ ซึ่งกล่าวได้ว่า ระยะการมองเห็นและการแสดงออกทางอารมณ์ด้วยดวงตาอาศัยพื้นภายในที่มีความกว้างหรือแคบ อีกทั้งเปรียบอวัยวะ ‘ตาเป็นภาชนะของความรู้สึก’ และ ‘ตาเป็นภาชนะใส่ภาพ’ ในส่วนของมโนทัศน์ ตา คือพื้นที่ พบว่า ความหมายของ ตา เกิดจากการเชื่อมโยงความเข้าใจด้วยประสบการณ์เชิงพื้นที่และทิศทาง เชื่อมโยงเข้าหามโนทัศน์ที่เกี่ยวข้องกับสิ่งที่เป็นนามธรรม คือ การมองเห็น วิสัยทัศน์ และการแสดงอารมณ์ความรู้สึก ความหมายที่พบนั้นแสดงให้เห็นว่าการมองเห็นและความคิดนั้นมีระยะที่สามารถวัดได้ ซึ่งสะท้อนให้เห็นวิธีการผนวกรวมระหว่างปัจจัยของระบบการคิดของผู้ใช้ภาษา บริบททางวัฒนธรรม และประสบการณ์ทางกายภาพเข้าด้วยกัน