การถ่ายทอดองค์ความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมจักสาน ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมและศึกษาการถ่ายทอดองค์ความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมจักสานใน
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการศึกษาวิเคราะห์ขอมูลจากเอกสาร การสัมภาษณเจาะลึก และการสังเกต กลุ่มเป้าหมายได้แก่ 10 จังหวัด ประกอบด้วย 1) กาฬสินธุ์
2) นครราชสีมา 3) บึงกาฬ 4) บุรีรัมย์ 5) มหาสารคาม 6) มุกดาหาร 7) ยโสธร 8) ร้อยเอ็ด (9) ศรีษะเกษ และ
10) สุรินทร์ กลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลักประกอบด้วยผู้รู้และชาวบ้านที่มีความชำนาญในการทำหัตถกรรมจักสาน จำนวน
20 คน เลือกกลุ่มตัวอย่างโดยอาศัยการแนะนำของผู้ให้ข้อมูล เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือแบบบันทึกข้อมูล แบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง และแบบสังเกต วิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีวิเคราะห์เนื้อหา ผลจากการวิจัยพบว่า องค์ความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นหัตถกรรมจักสานมี 8 ด้าน ได้แก่ 1) ด้านประเภทของหัตถกรรมจักสาน มีความเกี่ยวข้องกับวิถีชีวิต ประเพณีและพิธีกรรม 2) ด้านรูปแบบของงานจักสาน มีการพัฒนารูปแบบให้สอดคล้องกับความต้องการของผู้ใช้
3) ด้านลวดลาย มีการออกแบบให้สวยงามและเหมาะสมกับประโยชน์ใช้สอย 4) ด้านวัสดุที่ใช้ในงานจักสาน มีความรู้เกี่ยวกับการเลือกใช้วัสดุและวัตถุดิบจากธรรมชาติที่มีในท้องถิ่น 5) ด้านเครื่องมือที่ใช้ในงานจักสาน มีความรู้และทักษะในการออกแบบและประดิษฐ์เครื่องมือสำหรับใช้ในการจักสานได้อย่างเหมาะสม 6) ด้านการบำรุงรักษาเครื่องมืองาน
จักสาน มีความรู้เกี่ยวกับการดูแลรักษาอุปกรณ์และเครื่องมือที่ใช้ในการจักสาน 7) ด้านวิธีจักสาน มีความรู้เกี่ยวกับขั้นตอนในการจักสานตั้งแต่เริ่มต้นจนงานสำเร็จเรียบร้อย และ 8) ด้านการอนุรักษ์และการพัฒนางานจักสาน มีความรู้ในการรักษารูปแบบของงานจักสานที่ได้เรียนรู้มาจากบรรพชน คงความเป็นเอกลักษณ์ในแบบเก่าไว้ และมีการเรียนรู้เพื่อพัฒนารูปแบบเพิ่มเติมให้ผลิตภัณฑ์มีความสอดคล้องตรงกับความต้องการของผู้ใช้งาน ส่วนการถ่ายทอดองค์ความรู้ภูมิปัญญานั้น ประกอบด้วย 3 ด้าน ได้แก่ 1) การกำหนดองค์ความรู้ภูมิปัญญาที่ต้องการถ่ายทอด 2) วิธีการถ่ายทอดองค์ความรู้ซึ่งมี 8 วิธี ได้แก่ 2.1) การสอบถามหรือการถาม-ตอบ 2.2) การบอกเล่าหรือมุขปาฐะ 2.3) การสอนหรือการอบรม 2.4) การสังเกต 2.5) การฝึกปฏิบัติ 2.6) การสาธิต 2.7) การจัดทำหลักสูตรในโรงเรียน 2.8) การถ่ายทอดด้วยสื่อเทคโนโลยี และ 3) การเก็บรวบรวมองค์ความรู้ ส่วนใหญ่ไม่ได้จัดเก็บหรือบันทึกองค์ความรู้ลงในสื่อรูปแบบใด วิธีการถ่ายทอดองค์ความรู้ที่ใช้กันทั่วไป คือ การบอกเล่าหรือมุขปาฐะ ซึ่งเป็นการสอนทำด้วยการพูดแบบปากเปล่าและเป็นการถ่ายทอดองค์ความรู้กันในครอบครัว
Article Details
References
Aksaeng, D. (2009). krabuankan chatkankhwamru phumpanya thongthin phamai matmi yomsi thammachat [The Knowledge Management Process for Local Wisdom about Organically-Dyed Mudmee Thai Silk]. (Master’s thesis, Khon Kaen University).
Blier, H. M. (2002). Like mining for precious stones the wisdom and work of exemplary teachers. (Doctoral Dissertation, Emory University)
Boonsung, A. (2016). kansuksa naeothang kansang khruakhai chumchon hatthakam chaksan changwat uttra dit. [A Study of Community Basketry Crafts Networking Communities in Uttaradit]. Academic Journal Uttaradit Rajabhat University, 11(2). 403-418.
Carvalho, R. B.& Ferreira, M. A. (2001). Using information technology to support knowledge conversion processes. Information Research, 7(1). Retrieved from http://InformationR.net/ir/7-1/paper118.html
Chanme, S. (2010). kan sup san phumpanya thongthin kan chaksan khong ongkan borihansuan tambon pao amphoe trakan phut phon changwat Ubon ratchathani. [The wickerwork legacy of Pao Sub-District Administrative Organization, Trakran Puechphon District, Ubon Ratchathani Province]. (Master’s thesis, Khon Kaen University).
Chimplee, K. (2012). rupbaep kanchatkankhwamru phumpanyathongthin dan Hatthakam khruangchaksan: kranisuksa wisahakitchumchon changwat Nakhonratchasima [Knowledge Management Models for Local Wisdom in Wickerwork Handicrafts: A Case Study of Local Community Enterprises in Nakhon Ratchasima Province]. (Doctoral’s thesis, National Institute of Development Administration).
Deecharoen, M., Mongkholkaew, J., & Monthon, N. (2014). The usage of media for introducing local wisdom: bamboo woven handicraft products of Jandum Village, Non Sung district, Nakhon Ratchasima province. Review of integrative business & economics research, 3(NRRU). 71-77.
Department of Cultural Promotion. (2012). moradok phumpanya thang watthanatham [Intangible Cultural Heritage]. Retrieved from http://ich.culture.go.th/
Department of Cultural Promotion. (2016). watthanatham withi chiwit lae phumpanya [Cultural, Way of Living and Wisdom]. Bangkok: Department of Cultural Promotion.
Eawsriwong, N. (2013). kansuksa khong chat kap phumpanya thongthin [National Education and Local Wisdom] Bangkok: Amarin.
Kaeopankan, W. (2009). naeothang anurak læ phatthana hatthakam khruangchaksan maiphai nai changwat nakhonratchasima [Guidelines for Conservation and Development of Bamboo Basketwork Handicrafts in Changwat Nakhon Ratchasima]. (Master’s thesis, Mahasarakham University).
Katusukhavadee, S. (2009). kan thaithot phumpanya thongthin sakha hatthakam phunban: kranisuksa khruang chaksan ban nongiang amphoe phanatnikhom changwat chonburi [The Local Wisdom Transmission of Folk Handicraft: Case Study of Ban Nong-hiang, Phanut Nikhom District, Chonburi Province]. (Master’s thesis, Dhonburi Rajabhat University).
Kunpluem, P.(2016). kanchatkan khwamru phumpanya thongthin [Knowledge Management for Local Wisdom]. Sripatum Chonburi Journal, 12(6). 89-97.
Leesuwan, V. (2010). nama nu krom khrưang chaksan. [Directory of Wickerwork]. Bangkok: MuangBoran Press.
Mukhlason, A., Muqtadiroh, F. A., Nisafani, A. S., & Nurkhasanah, I. (2012). VirtualNUSANTARA: A knowledge management system framework for cultural heritage and local wisdom conservation in Indonesia. Retrieved from https://www.researchgate.net/profile/Ahmad_Mukhlason/publication/280820278_VirtualNUSANTARA_A_KNOWLEDGE_MANAGEMENT_SYSTEM_FRAMEWORK_FOR_CULTURAL_HERITAGE_AND_LOCAL_WISDOM_CONSERVATION_in_INDONESIA/links/57b0091f08ae0101f1776da1/VirtualNUSANTARA-A-KNOWLEDGE-MANAGEMENT-SYSTEM-FRAMEWORK-FOR-CULTURAL-HERITAGE-AND-LOCAL-WISDOM-CONSERVATION-in-INDONESIA.pdf
Na thalang, E. (1997). phumpanya chaoban si phumphak: withi chiwit læ krabuankan rianru khong chaoban thai [Local Wisdom of 4 regions of Thailand: Way of Living and Learning Process of Thailand Local people]. Nonthaburi: Sukhothai Thammathirat Open University.
NeerajChugh, M., Punia, D.K. & AlokAgarwal. (2013). The Role of Information Technology in Knowledge Management. In Conference on Advances in Communication and Control Systems 2013. (pp.688-692). Chennai: International Technology Innovation.
Ngiwetung, P.(2017). rabop sarasonthet ruapruam lai khruang chaksan [Information system of the basketry pattern collection]. NSRU Science and Technology Journal, 9(10). 55-68.
Nilwan, D. & Kritsunthorn, T. (2014). krabuankan læ konlayut kan thaithot phumpanya thongthin kranisưksa thetban tambon faham, amphoe muang changwat chiangmai [Process and Local Wisdom Transferring Strategy: A Case Study of the municipality of Faham Sub-district, Muang District, Chiang Mai Province] Retrieved from http://www.research.cmru.ac.th/2014/ris/resout/.../375-57-MGT-NRCT
Patcharametha, T. (2016). phalittaphan hatthakam kap kanphatthana su sinkha nung tambon nung phalittaphan [Handicraft Products and the Development into the OTOP Products]. Silpakorn University Journal, 36(1). 67-80.
Pedcharat, K., Pinijvarasin, W. & Panin, O. (2018). kan anurak lae sangsan hatthakam chaksan khong sun songsoem fimu chaksan duai mai phai nai amphoe phanat nikhom changwat Chon Buri. [The Wickerwork’s Creative and Conservation of Traditional Bamboo Handicraft Centerin Phanat Nikhom, Chonburi Province]. Veridian E-Journal,Silpakorn University, 11(1). 198-212.
Pootes, U. (2017). krabaankan thaithot phumpanya thongthin khruangchaksan bandongchaphlu tambon bang mafo amphoe krokphra changwat nakornsawan [Process of Transferring Local Wisdom wicker in Ban Dongchapu, Bang Maplor Sub-District, Krok Phra District, Nakhon Sawan Province]. Journal of MCU Social Science Review, 6(4). 180-188.
Promshinnawong, S. (2007). kanphalit læ kantalat sinkha hatthakam phunban phaitai khrongkan nung tambol nung phalittaphan: kranisưksa khruangčhaksan muai ban nongkham nongkham atsamart changwat roi-et [The Making and Marketing of Local Handicraft under the One tambol One Product Project (OTOP): Case study of Basketwork from Ban Kham, Tambol Nong Kham Ardsamat, Roi-Et]. (Master’s thesis, Rajabhat Mahasarakham University)
Satchawisai, N. (2015). kanchatkan khwamru kiaokap phumpanya thongthin dan hatthakam khong thetban muang tonpla amphoe san kamphaeng changwat chiangmai. [Knowledge Management of Handicraft Local Wisdoms of Ton Pao Town Municipality, San Kampaeng District, Chiang Mai Province]. (Master’s thesis, Chiang Mai University)
Sikka, Sakchai., Sikka, Pratabjai., & Chiarakul, Tanyamai. (2015). Kanphatthana ngan hatthakam mai phai nai phak Isan. [Development of bamboo handicraft in ISAAN].
Somprajob, B. (2016). hatthakam chaksan: kansuksa phumpanya phunban dan kanphalit doi kanmi suanruam chumchon [Wicker work handicraft: A study of indigenous knowledge of production by community participation]. Journal of fine arts research and applied arts, 3(1). 1-23.
Sooksang, R., Panya, P.& Rittidet, P.(2014). kan thaithot phumpanya thongthin ngan hatthakam phunban: krani khuangchaksan maiphai laikhit ban nonghang tambon nonghang amphoe kuchinarai changwat kalasin [The Transmission of Local Wisdom on Handicraft: A Case Study of Bamboo Wickerwork Woven Lai Kit Designs in Ban Nonghang, Nonghang Sub-district, Kuchinarai District, Kalasin Province]. Rajabhat Mahasarakham University Journal (Humanities and Social Sciences), 8(1). 203-212.
Thawinkarn, D., Chapanya, Y., & Wongbutleewathana, S. (2015). Local wisdom model in school education management. Journal of Educational Administration, Khon Kaen University, 11(1). 11-19.
Wongpisanulux, S. (2015). rupbaep kanchatkan khwamru phumpanya chaoban dan hatkam chaksan phak tawan ok khong prathed thai [A knowledge management model of local wisdom in wickerwork handicraft in the Eastern Region of Thailand]. (Doctoral’s thesis, Ramkhamhaeng University)
Yakhotcharat, K. (2003). kan nam phumpanya thongthin khao su rongrian. [An application of local wisdom at schools]. SWU Educational Administration Journal, 2(6). 37-40.
Wongboonmak, S. (2014). kanchatkan khwamru phumpanya thongthin hatthakam hinon phrankratai amphoee phrankratai changwat kamphaengpetch [Knowledge Management of the Local Wisdom on Phrankratai Marble Handicraft, Prankratai District, Kamphaeng Phet Province]. Kamphaeng Phet: Kamphaeng Phet Rajabhat University.