พุทธสิกขากับการพัฒนาทุนมนุษย์ประเทศไทย 4.0

บทคัดย่อ

ยุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศไทย 4.0 หนึ่งในมิติการพัฒนาที่สำคัญ คือการพัฒนาศักยภาพทุนมนุษย์ให้มีความสมบูรณ์เป็นคนดีพร้อมด้วยคุณธรรมจริยธรรม มีระเบียบวินัย มีจิตสำนึกที่ดีต่อสังคม (กระทรวงอุตสาหกรรม, 2016; วรวรรณ, 2018) การพัฒนาทุนมนุษย์ของประเทศถือว่าเป็นความสำคัญที่สุดที่จะเป็นแรงผลักดันนำพาประเทศสู่ความเจริญอย่างยั่งยืนประเด็นสำคัญในการพัฒนาทุนมนุษย์คือ การศึกษาหรือในทางศาสนาพุทธเรียกว่า ‘สิกขา’ ดังนั้นคำว่าพุทธสิกขาจึงหมายความว่าการศึกษาตามวิถีพุทธศาสนา บทความวิชาการนี้ผู้เขียนมีวัตถุประสงค์เพื่อแสดงให้เห็นถึงแนวทางการพัฒนาทุนมนุษย์หรือการให้การศึกษาในเชิงพุทธศาสนา นอกจากนี้ผู้เขียนได้ศึกษาแนวคิดปรัชญาการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ตามแนวทางตะวันตกที่ได้รับความนิยมใช้ในองค์กรต่างๆ อย่างแพร่หลายให้เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้นั่นก็คือ แนวคิดวินัย 5 ประการของ ปีเตอร์ เซ็นต์เจ้ (Peter Senge) และแนวคิดการพัฒนาสมรรถนะสำหรับศตวรรษที่ 21 จากนักวิชาการชาวต่างประเทศ พร้อมกับงานวิจัยของนักวิชาการไทยเกี่ยวกับการศึกษาแนวพุทธ พบว่ามีทั้งความใกล้เคียงกันกับแนวทางพัฒนาทุนมนุษย์ตามแนวคิดตะวันตกและความแตกต่างกันในบางประเด็น เช่น การมองภาพรวมอย่างเป็นระบบของธรรมชาติมีความเกี่ยวข้องกัน ความเป็นนายตัวเองในการมีระเบียบวินัย การมองตนเองในความเชื่อฝังใจและความสัมพันธ์กับผู้อื่น อย่างไรก็ตามด้านที่แตกต่างกันคือ การพัฒนาทุนมนุษย์ทางตะวันตกเน้นการพัฒนาด้านความประพฤติของคนซึ่งเป็นคุณลักษณะภายนอก ส่วนการพัฒนามนุษย์ด้านพุทธศาสนาเน้นการพัฒนาภายในจิตใจของคนเพื่อเปลี่ยนพฤติกรรม นอกจากนี้ผู้เขียนเห็นว่าสังคมไทยปัจจุบันมีความอ่อนแอมากและเห็นว่าสมควรนำหลักคำสอนทางศาสนามาบูรณาการในการพัฒนาทุนมนุษย์รุ่นใหม่อย่างเร่งด่วน อีกประเด็นหนึ่งที่อยากแสดงให้เห็นว่าความเชื่อของชาวพุทธต่อคำพังเพยที่กล่าวว่า “แข่งเรือแข่งพายแข่งได้ แข่งบุญแข่งวาสนาแข่งไม่ได้” จากการศึกษาพบว่าไม่เป็นความจริงเพราะบุญมาจากกรรม หรือการกระทำ ส่วนวาสนา คือพฤติกรรมที่ได้ผ่านการอบรมสั่งสมมาจนกลายเป็นลักษณะประจำตัว เช่น การพูด การเดิน แสดงให้เห็นว่ามนุษย์สามารถสร้างบุญและสร้างวาสนาได้ด้วยการศึกษา ฝึกฝน และอบรมด้วยองค์ประกอบหลักสามประการ คือ ศีล สมาธิและปัญญา