บทบาทของญี่ปุ่นต่อการสร้างกองทัพสมัยใหม่ของสยาม ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

เทพ  บุญตานนท์

ผู้แต่ง

เทพ บุญตานนท์ หมวดวิชาศึกษาทั่วไป คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

คำสำคัญ:

กองทัพสมัยใหม่, ญี่ปุ่น, สยาม, การต่างประเทศ, การทหาร

บทคัดย่อ

การสร้างกองทัพสมัยใหม่ของสยามได้พึ่งพาองค์ความรู้และเทคโนโลยีทางการทหารของประเทศตะวันตกเป็นสำคัญ ด้วยเหตุนี้กองทัพสยามจึงได้ส่งคนไปศึกษาวิชาทหารที่ยุโรปโดยเฉพาะบรรดากลุ่มพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อย่างไรก็ตามวิกฤตการณ์ปากน้ำ ในพ.ศ.2437 ซึ่งสยามต้องพ่ายแพ้ให้แก่ฝรั่งเศสอย่างไม่มีทางสู้ได้ส่งผลให้รัฐบาลตระหนักถึงความสำคัญที่จะต้องเร่งพัฒนากองทัพ นอกจากนี้สยามยังได้ตระหนักว่าการพึ่งพาแต่ประเทศยุโรปในการพัฒนากองทัพส่งผลให้สยามมีตัวเลือกอย่างจำกัด ในขณะที่ฝรั่งเศสยังคงขยายอิทธิพลของตนเหนือดินแดนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ปัจจัยเหล่านี้ทำให้สยามจำเป็นต้องหาทางเลือกอื่นในการพัฒนากองทัพ ดังนั้นสยามตัดสินใจหันเข้าหาญี่ปุ่น เป็นเหตุให้กองทัพตัดสินใจซื้อยุทโธปกรณ์ประเภทต่าง ๆ รวมไปถึงการส่งนักเรียนทหารไปศึกษาวิชาทหารที่ญี่ปุ่น รัฐบาลสยามยังใช้ญี่ปุ่นในการถ่วงดุลอำนาจระหว่างประเทศมหาอำนาจด้วยกัน ซึ่งดูเหมือนว่านโยบายดังกล่าวจะทำให้ประเทศยุโรปเกิดความหวาดระแวงต่ออิทธิพลของญี่ปุ่นในสยามที่เพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ สุดท้ายแล้วประเทศฝรั่งเศสมีความคิดที่จะสยามปลดอาวุธกองทัพสยามโดยแลกกับการค้ำประกันอธิปไตยของสยาม

ประวัติผู้แต่ง

เทพ บุญตานนท์, หมวดวิชาศึกษาทั่วไป คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

หมวดวิชาศึกษาทั่วไป คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

เอกสารอ้างอิง

ภาษาไทย

NA. KT.43/2 หจช. กต.43/2 Thut yipun nai boelin naenamwa thai khuanchasong nakrian pairian wichathan thi krungtokiyo [The Japanese minister in Berlin suggests that Thailand should send cadet to study military in Tokyo] ทูตญี่ปุ่นในเบอลินแนะนำว่าไทยควรจะส่งนักเรียนไปเรียนวิชาทหารที่กรุงโตกิโย (March 1895 – April 1896).

NA. KT.43/3 หจช. กต.43/3 Sathanthut farangset thi mueangyipun khotrap chamnuan nakrianthai [The French embassy to Tokyo wants to know the number of Thai student] สถานทูตฝรั่งเศสที่เมืองญี่ปุ่นขอทราบจำนวนนักเรียนไทย (May 1905).

NA. KT.43/9 หจช. กต.43/9 Nakriannaithahan sueng pai sueksa wichaa yunai prathet yurop นักเรียนนายทหารซึ่งไปศึกษาวิชาอยู่ในประเทศยุโรป [Cadets who studies military in Europe] (August – December 1912).

NA. KT.43.24/4 หจช. กต.43.24/4 Momchao Sepsumnat lae nakrian uen uen หม่อมเจ้าเสพสุมนัศและนักเรียนอื่น ๆ [Prince Sepsumant and other students] (1905 - 1907).

NA. KT.43.24/6 หจช. กต.43.24/6 Song nakrian thahanbok pairian thi yipun ส่งนักเรียนทหารบกไปเรียนที่ญี่ปุ่น [Sending cadets to study in Japan] (1908).

NA. KT.43.24/7 หจช. กต.43.24/7 Song nakrian thahanruea paisueksa wicha na prathet yipun ส่งนักเรียนทหารเรือไปศึกษาวิชา ณ ประเทศญี่ปุ่น [Sending midshipmen to study in Japan] (1908 - 1913).

NA. KT.43.24/10 หจช. กต.43.24/10 Krasuang thahanruea song nakrian paisueksa wichachangkon u khawasaki mueang khobe กระทรวงทหารเรือส่งนักเรียนไปศึกษาวิชาช่างกลอู่คาวาซากี เมืองโคเบ [Ministry of navy sends midshipmen to study engineering at Kawasaki Dock, Kobe] (1912).

NA. KT.43.24/12 หจช. กต.43.24/12 Krasuang klahom rian naisitthi naicharoon nakrian klap krungthep กระทรวงกลาโหมเรียนนายสิทธิ – นายจรูญ นักเรียนกลับกรุงเทพฯ [Ministry of defense order Siddhi and Charoom to come back to Bangkok] (1913).

NA. KT.43.24/14 หจช. กต.43.24/14 Senathikanthahanbok chasing thahanbok paisueksa wicha na prathet yipun เสนาธิการทหารบกจะส่งทหารบกไปศึกษาวิชา ณ ประเทศญี่ปุ่น [Chief of staff, army, will send soldiers to study in Japan].

NA. KT.44.4/4 หจช. กต.44.4/4 Luang pradiyatnawayut paikhum rueakhamronsin klap krungthep หลวงประดิยัตินาวายุทธไปคุมเรือคำรณสินกลับกรุงเทพ [Luang Pradiyatnawayut sails HMS Khamronsin back to Bangkok] (1912).

NA. KT.44.4/7 หจช. กต.44.4/7 Krasuangklahom song naithahan song nai paidu kanthahan yipun กระทรวงกลาโหมส่งนายทหาร 2 นาย ไปดูการทหารญี่ปุ่น [Minister of defense sends two soldiers to observe the Japanese military] (1933).

NA. KT.44.4/70 หจช. กต.44.4/70 Monchao Kajornjobkittikhun Kittiyakorn Momchao Prasobsrichirapravati Chirapravati, kong tubbok หม่อมเจ้าขจรจบกิตติคุณ กิติยากร หม่อมเจ้าประสบศรีจิรประวัติ จิรประวัติ กองทัพบก [Prince Kajornjobkittikhun Kittiyakorn and Prince Prasobsrichirapravati Chirapravati, Army] (1930 - 1932)

NA. KT.45.6/2 หจช. กต.45.6/2 Cha sarang ruearob siam nai u yipun สร้างเรือรบสยามในอู่ญี่ปุ่น [Expecting to build battleship at Japanese dockyard] (1901).

NA. KT.73.17/1 หจช. กต.73.17/1 Naithahan puenyai yipun song nai khaomadu kanthahan thai นายทหารปืนใหญ่ญี่ปุ่น 2 นาย เข้ามาดูการทหารไทย [2 Japanese artillerymen observe the Thai armed forces] (1917 - 1918).

NA. R.5 K.9/99 หจช. ร.5 ก.9/99 Rueang chatang rongthamawut เรื่องจะตั้งโรงทำอาวุธ [Will Build a war factory] (December 1900).

NA. R.5 K.9/135 หจช. ร.5 ก.9/135 Sue puen lae pattan lae khrueang alai samrap puen roso chak yipun ซื้อปืนและปัสตัน แลเครื่องอะไหล่สำหรับปืน ร.ศ. จากญี่ปุ่น [Buying guns and spares for the Japanese gun] (November 1902 – August 1909).

NA. R.5 K.9/154 หจช. ร.5 ก.9/154 Srang rongtham awut สร้างโรงทำอาวุธ [Building a war factory] (October 1906 – April 1909).

NA. R.5 K.9/156 หจช. ร.5 ก.9/156 Chao tangprathet tuen chot kanwa ratbalsayam chatsue awut chak yipun ชาวต่างประเทศตื่นโจทกันว่ารัฐบาลสยามจัดซื้ออาวุธจากญี่ปุ่น [The foreigners rumour that the Siamese government has bought weapon from Japan] (May 1907).

NA. R.5 K.13.1/98 หจช. ร.5 ก.13.1/98 Raingan krommuennakhonchaisi sadettruatkanthahan prathet chin lae yipun รายงานกรมหมื่นนครไชยศรีเสด็จตรวจการทหารประเทศจีนแลญี่ปุ่น [The report of Prince Chirapravati about observing military in China and Japan] (July 1907).

NA. R.5 T.49/54 หจช. ร.5 ต.49/54 Phraratkuman lae nakrian saman thi songpai laorian mueangtangprathet พระราชกุมารแลนักเรียนสามัญที่ส่งไปเล่าเรียนเมืองต่างประเทศ [The king’s sons and student who were sent to study aboard] (May – August 1907).

ภาษาต่างประเทศ

Battye, Noel A.. (1974). The Military, Government and Society in Siam, 1868 – 1910: Politics and Military Reform during the Reign of King Chulalongkorn [Unpublished doctoral dissertation]. Cornell University.

Chambers, Paul. (2013). Knights of the realm: Thailand's Military and Police, then and now. White Lotus Press.

Marlitz, David. Royal and Imperial Connections: Japanese Influence at the Court of Bangkok and on the Siamese/Thai Monarchy” Japanese Studies around the World, 2022: 33 – 48.

Raymond, Gregory Vincent. (2018). Thai Military Power: A Culture of Strategic Accommodation. NIAS Press.

Thep Boontanondha. (2020). The King’s Soldiers: Building Royalism in the Thai Armed Forces, 1868 – 1957 [Unpublished doctoral dissertation]. Waseda University.