ดาหลังฉบับ “ทรงแปลงแต่งใหม่”

การดัดแปลงเรื่องดาหลังและวรรณศิลป์ในฐานะนิทานคำกลอน

บทคัดย่อ

เรื่องดาหลังฉบับ “ทรงแปลงแต่งใหม่” เขียนในสมุดไทย 1 เล่ม เก็บรักษาอยู่ที่สำนักหอสมุดแห่งชาติ เรื่องดาหลังฉบับนี้แต่งเป็นนิทานคำกลอน มีเนื้อหาเริ่มจากอิเหนาลาบุษบาส้าหรีกลับไปเข้าเฝ้าท้าวกุเรปันจนถึงดะหมังลวงบุษบาส้าหรีไปฆ่า ในสมุดไทยมีโคลงกระทู้ระบุว่ากวี “ทรงแปลงแต่งใหม่” จากเรื่องดาหลังที่ใช้เล่นละครซึ่งน่าจะหมายถึงเรื่องดาหลังพระราชนิพนธ์ของรัชกาลที่ 1 เรื่องดาหลังฉบับ “ทรงแปลงแต่งใหม่” นี้ สันนิษฐานว่าแต่งขึ้นในสมัยรัตนโกสินทร์ และผู้แต่งน่าจะเป็นกษัตริย์หรือเจ้านายพระองค์ใดพระองค์หนึ่ง ด้วยเหตุที่เรื่องดาหลังฉบับ “ทรงแปลงแต่งใหม่” แต่งเป็นนิทานคำกลอนซึ่งไม่เคยปรากฏมาก่อนว่ามีการนำรูปแบบนี้มาแต่งเรื่องดาหลัง อีกทั้งยังมีสำนวนแปลกต่างกับเรื่องดาหลังฉบับหลักคือเรื่องดาหลังพระราชนิพนธ์ของรัชกาลที่ 1 บทความนี้จึงมุ่งศึกษาการดัดแปลงเรื่องดาหลังและลักษณะทางวรรณศิลป์ของเรื่องดาหลังฉบับนี้ ในฐานะนิทานคำกลอน ผลการศึกษาพบว่า เรื่องดาหลังฉบับ “ทรงแปลงแต่งใหม่” มีเนื้อหาหลักตรงกับเรื่องดาหลังพระราชนิพนธ์ของรัชกาลที่ 1 แต่มีการดัดแปลงรายละเอียดเนื้อหาและลักษณะตัวละครให้ต่างออกไปหลายลักษณะ ทำให้ ปมขัดแย้งเกี่ยวกับความรักต่างศักดิ์เด่นชัดขึ้น เร้าอารมณ์สะเทือนใจของผู้อ่านผู้ฟัง และทำให้เรื่องราวชวนติดตามในฐานะวรรณกรรมเพื่อการอ่านการฟัง นอกจากนี้ เรื่องดาหลังฉบับนี้ยังประพันธ์ขึ้นอย่างมีวรรณศิลป์ ทั้งศิลปะการใช้ภาษาและศิลปะในการสอดแทรกคติคำสอน เรื่องดาหลังฉบับ “ทรงแปลงแต่งใหม่” นับเป็นเรื่องดาหลังสำนวนแปลกฉบับหนึ่งที่มีคุณค่าต่อวงวรรณคดีไทย ทั้งคุณค่าด้านวรรณคดีและคุณค่าด้านการขยายความรู้เกี่ยวกับประวัติวรรณคดีเรื่องดาหลังในสังคมไทยให้กว้างขวางมากยิ่งขึ้น